تجاوز در مفهوم لغوی آن یعنی تعدی، تعرض، دست درازی، مرزشکنی، هتک عصمت، عمل منافی عفت به عنف، تخطی کردن، حدشکنی کردن و سرپیچی کردن. باید دانست که آزار جنسی فقط رابطه جنسی و فیزیکی محسوب نمی‌شود بلکه بسیاری از رفتارهای نامتعارف دیگر را در بر می‌گیرد که در قانون برای هر کدام از این رفتارها، مجازات‌های متفاوتی در نظر گرفته شده است که شدت آنها نیز تفاوت دارد.
گفتنی است تجاوز قطعاً از سوی مرد به زن انجام نمیگیرد، بلکه در برخی موارد مردان و یا حتی کودکان هم قربانی این نوع از تجاوز هستند. در حقیقت تجاوز جنسی به معنای انجام نزدیکی جنسی با یک شخص، بدون رضایت او و با وجود زور است. گفتیم که تجاوز جنسی صرفاً یک حمله‌ی فیزیکی و جنسی نمی‌باشد، بلکه آسیب‌های عمیق روحی و روانی نیز به دنبال خود به همراه دارد. چنین خشونتی، اگر چه همیشه نیز قتل را به همراه نداشته باشد، ولی در اکثر مواقع تهدید به قتل را به همراه دارد. شخصی که عمل تجاوز را مرتکب می‌شود متجاوز نامیده می‌شود.
تجاوز سفید از انواع جدید تجاوز است که مدرن‌تر و پیچیده‌تر بوده و آسیب روحی آن با تجاوزهای وحشیانه برابری می‌کند. لذا بررسی مجازات تجاوز سفید می‌تواند قدمی ارزشمند در راستای برقراری نظم و عدالت باشد.
در تجاوز سفید روابط جنسی همراه با میل و رغبت و رضایت هر دو طرف صورت می‌گیرد یا به عبارت دقیق‌تر عمل زنا انجام می‌شود. در این نوع رابطه زن و مرد با آگاهی کامل از رفتار خود و دانستن عواقب آن اقدام به برقراری رابطه جنسی با یکدیگر می‌کنند. دستگاه قضایی با در نظر گرفتن شواهد و مدارک و رضایت هر دو طرف به برقراری روابط جنسی خارج از قواعد شرعی، مجازات زنا را اعمال می‌کند. مجازات تجاوز سفید با توجه به درجه‌ی رفتار مجرمانه می‌تواند شلاق، حبس و اعدام باشد.
باید دانست که «تجاوز سفید» نوع خاصی از جرایم جنسی است که در آن، متجاوز و آسیب دیده عموماً رابطه‌ی دوستانه‌ای با هم دارند. مثلاً ممکن است ارتباط بین آن دو نفر همکار، شریک عاطفی، همکلاسی، فامیل و یا یک دوست مجازی باشد.
وجه تمایز تجاوز سفید با انواع دیگر تجاوز در این است که غالباً فرد آسیب دیده با رضایت و خواست خود به محل وقوع تجاوز رفته است. این مسئله سبب می‌گردد بسیاری از آسیب دیده‌ها از رعب و ترس اینکه متهم شوند، قید حضور در چنین فضاهایی را زده و از طرح شکایت سر باز زنند. در بیشتر موارد، تجاوز سفید با عکسبرداری یا فیلمبرداری همراه است و به دلیل اینکه متجاوز، از زندگی خصوصی و شخصی فرد آسیب دیده اطلاعات درست و دقیقی دارد، به تهدید او در راستای افشای این تصاویر به جامعه که با هدف مشخصی (مانند همکاران، همکلاسی‌ها و دوستان نزدیک) صورت می‌گیرد، می‌تواند از نظر روحی و روانی تأثیری جدی و مخاطره‌آمیز بر آسیب دیده وارد نماید.
پیشتر گفتیم که این موضوع صرفاً مختص خانم‌ها نیست و برای آقایان هم بسیار پیش خواهد آمد، ولی در بین خانم‌ها شایع‌تر است. به راستی تا چه اندازه از این مسئله اطلاع داشتیم و یا ممکن بوده برایمان پیش آمده باشد و الان فهمیده باشیم که معنی و مفهموش چیست؟ به جز روابط کاری و استاد شاگردی و دوستان عمومی و فامیل بودن، حتی در یک رابطه عاطفی هم این مسئله بسیار شایع و زیاد هست …
ذکر این نکته نیز الزامی است که تجاوز سفید به معنی انجام حتمی عمل دخول نیست، بلکه لمس، بغل کردن، بوسیدن، آزار رساندن و… در صورت عدم رضایت فرد تجاوز سفید محسوب می‌شود.
بنابراین در یک جمع بندی کلی می‌توان گفت:
تجاوز جنسی به مفهوم ایجاد رابطه جنسی با زور یا بدون رضایت شخص است. تجاوز جنسی صرفاً یک حمله فیزیکی و جنسی نیست، بلکه آسیب عمیق روحی و روانی را به دنبال خود دارد، این خشونت در بیشتر اوقات با تهدید به قتل همراه می‌شود. تجاوز جنسی می‌تواند با لمس بدون اجازه به حریم خصوصی یک فرد انجام شود و همیشه هم به این صورت نیست که آمیزش کامل جنسی را به همراه داشته باشد
نکته دیگری که در این میان وجود دارد و باید بدان اشاره کرد، رضایت است. رضایت موضوعی است که رابطه جنسی را از تجاوز متمایز می‌نماید. آنگاه که شخص با موافقت و تمایل خودش، اقدام به انجام رابطه‌ای می‌کند، در واقع خودش انتخاب کرده که رابطه داشته باشد یا خیر. ولی هرگاه این اتفاق به زور تهدید یا علی‌رغم میل باطنی فرد مقابل، صورت گیرد، عنوان تجاوز به خود می‌گیرد. توجه کنیم که این رخداد ممکن است بین زوجین هم اتفاق بیفتد. زیرا هر بار انجام رابطه‌ی جنسی نیاز به تأیید شریک زندگی دارد، و چنانچه با توسل به زور انجام شود ممکن است آسیب‌های جدی را بر جای بگذارد.
مسئله مهم بعدی که باید به آن توجه داشت
سن فرد است. یعنی سن رضایت یا سن قانونی رابطه جنسی. این سن، در حقیقت سنی است که در آن فرد از نظر قانونی، مجاز به داشتن اختیار در زمینه‌ی ارتباط جنسی باشد. بدین دلیل چنانچه یک فرد بالغ با شخصی که زیر سن قانونی باشد رابطه برقرار کند، نمی‌تواند ادعا نماید که فعالیت جنسی‌اش بر اساس رضایت فرد مقابل بوده است. در چنین حالتی شخصی که زیر سن قانونی است، قربانی و شریک جنسی بالاتر از سن قانونی مجرم محسوب می‌شود. رابطه‌ی جنسی فرد بالغ با کودک پایین‌تر از ۱۳ سال حتی اگر با رضایت او باشد تجاوز است و مجازات شدیدی به دنبال دارد. سن قانونی ازدواج در ایران برای دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال می‌باشد.
سوال این است که چگونه باید تجاوز جنسی را تشخیص داد؟
در پاسخ باید گفت تشخیص تجاوز جنسی بر عهده‌ی پزشکی قانونی است و این تشخیص مطابق با علائم به وجود آمده، صورت می‌گیرد. این علائم عبارتند است از: کبودی، خون مردگی، جراحت، پارگی و… .
اکنون این پرسش پیش می‌آید که در صورت وقوع تجاوز جنسی چه باید کرد؟
تعرض و تجاوز جنسی در هر شرایطی که اتفاق افتاده باشد بسیار ناراحت کننده است. ولی سه اقدام ضروری پس از تجاوز جنسی ضروری و الزامی است:
اینکه فرد، خود را مقصر در مسئله نداند، به پزشک و پزشکی قانونی مراجعه کند و احساسات خویش را کنترل نماید.
باید دانست که در این اتفاق تلخ، فردی که مورد تجاوز قرار گرفته است هیچ تقصیری نداشته است و این تجاوزگر است که در هر شرایطی مقصر می‌باشد.
از جمله مهمترین اقدامات بعد از تجاوز مراجعه به پزشکی قانونی می‌باشد. شخص باید در کمتر از ۴۸ ساعت اولیه به پزشکی قانونی مراجعه نماید. زیرا چنانچه این زمان را به تأخیر بیندازد ممکن است آثار جرم از بین برود. شخص قربانی نباید حمام کند، مسواک بزند و باید لباس‌هایش را در پلاستیک در بسته برای ارائه به پزشکی قانونی نگه دارد. شخص قربانی باید تمام جزئیات این اتفاق تلخ خصوصاً زمان و مکان را یادداشت کند. در این شرایط قربانی اگر احساس می‌کند که به وسیله داروی خواب آور یا مواد مخدر اراده خود را از دست داده است، می‌تواند درخواست آزمایش خون بکند. با انجام این شرایط می‌توان به DNA شخص متجاوز دسترسی پیدا کرد. تمامی اقدامات ذکر شده از نظر روحی برای شخص قربانی بسیار سخت می‌باشد ولی او با انجام این اقدامات است که می‌تواند فرد متجاوز را به مجازات خود برساند. همچنین باید به پزشک مراجعه کند تا آسیب‌های داخلی و بیماری‌های احتمالی تشخیص داده شود.
تجاوز حادثه بسیار تلخی است که نه تنها به جسم آسیب می‌رساند بلکه آسیب‌های روانی را در پیش دارد. شخص قربانی احساسات منفی بسیاری را تجربه می‌کند. احساس ترس، خشم، حقارت، گیجی، عصبانیت، و… تمام این موارد طبیعی هستند. حتی بسیاری از افراد مورد تجاوز قرار گرفته احساس شرم و خجالت می‌کنند. به همین دلیل از خانواده و دوستان خود، دوری می‌کنند. در چنین شرایطی بهترین روش، کمک گرفتن از یک مشاور فردی است. همچنین اکثر افراد قربانی در روزهای اول معمولاً به فکر اقدام به خودکشی می‌افتند. در چنین شرایطی بایستی با مشاور خودکشی مشورت کرد تا از عواقب این تصمیم اشتباه جلوگیری گردد. شخص قربانی پس از این اتفاق تلخ، لحظات بسیار سختی را سپری می‌کند ولی نباید پاسخ اشتباهی که خودش هیچگونه نقشی در آن ندارد را با اشتباهی دیگر بدهد.
در حالت کلی تجاوز جنسی صرفاً به عمل دخول جنسی محدود نمی‌شود بلکه هر نوع رفتار جنسی که بدون رضایت شخص مقابل باشد، می‌تواند نوعی تجاوز محسوب شود، که آسیب روانی جدی را به دنبال خودش داشته باشد. درک و همدلی با شخص قربانی تجاوز، بسیار کار دشوار و حساسی است. زیرا حتی کوچک‌ترین کلام نامرتبط نیز ممکن است تأثیر منفی بر روی حال فرد داشته باشد. در چنین شرایطی بهترین نوع کمک به شخص قربانی مراجعه به مشاور و روانشناس متخصص است.
بنابراین با توجه به آنچه گفتیم از لحاظ قانونی تجاوز سفید جزو آن دسته جرایم جنسی است که اکثراً در بانوان بیشتر از آقایان اتفاق می‌افتد و تفاوت آن با انواع دیگر تجاوز به این صورت است که در کمال تأسف فرد مورد تجاوز با میل خود به مکانی که تجاوز اتفاق می‌افتد می‌رود.
و در چنین مواردی، بین فرد تجاوزگر و شخصی که مورد تجاوز قرار گرفته ، اکثرا روابط دوستانه‌ای وجود دارد؛ حتی ممکن است فرد تجاوز کننده همکلاسی، همکار و یا شریک عاطفی فرد مورد تجاوز قرار گرفته نیز باشد.
تجاوز سفید در اکثر مواقع با ثبت عکس اتفاق می‌افتد. به همین دلیل ترس از این نوع مسائل باعث می‌شود که پیگیری‌های قانونی انجام نپذیرد. مواردی همچون در آغوش کشیدن و بوسیدن در صورتی که با موافقت و رضایت فرد آسیب دیده نباشد ، تجاوز سفید به شمار می‌رود.
بر اساس آنچه که در تبصره دوم ماده‌ی ۲۲۴ قانون مجازات اسلامی آمده است: «هرگاه کسی با زنی که راضی به زنای با او نباشد، در حال بی‌هوشی، خواب یا مستی زنا کند، رفتار او در حکم زنای به عنف است. در زنا از طریق اغفال و فریب دادن دختر نابالغ یا از طریق ربایش، تهدید و یا ترساندن زن، اگرچه موجب تسلیم شدن او شود، نیز حکم فوق جاری است.»
به طور کلی آزار جنسی در سه شکل مختلف صورت می‌گیرد که ابتدا به ذکر موارد آن و سپس شرح هر یک می‌پردازیم:
الف) آزار جنسی با رضایت واقعی
ب) آزار جنسی بدون رضایت
ج) آزار جنسی با حکم نارضایتی
چنانچه رابطه‌ی جنسی بدون اکراه و اجبار انجام پذیرد، یا به عبارت بهتر با رضایت طرفین صورت گیرد، شخص، مشمول مجازات کیفری نخواهد شد، مگر آنکه آسیب‌‌ها یا خسارات مادی و یا معنوی مختلفی در این رابطه رخ داده باشد که از آن جمله می‌توان به بارداری ناخواسته، بروز انواع بیماری‌ها (مانند ایدز و …) و خدشه‌دار شدن حیثیت اشاره نمود. لازم به ذکر است که می‌توان چنین مواردی را به صورت قانونی پیگیری نمود.
اما مسئله اینجاست که اگر آزار جنسی بدون رضایت باشد، تکلیف چیست؟
در پاسخ به این سوال باید گفت چنین نوعی از آزار جنسی که با نارضایتی کامل قربانی همراه است، و تجاوز به عنف مصداق کاملی از آزار جنسی بدون رضایت است که عموماً با آسیب بدنی، روحی و روانی قربانی همراه است و در این مورد، متجاوز با اجبار اقدام به این اقدام ناپسند نموده و قربانی را مجبور به چنین کاری می‌کند. نمونه‌هایی از آزار جنسی بدون رضایت، تجاوز در زمان بستن دست و پا و یا در زمان بی‌هوشی و اغما می‌باشد.
نوع دیگری از تجاوز جنسی هم تحت عنوان آزار جنسی با حکم نارضایتی مورد بررسی قرار می‌گیرد که در آن مثلا شرایطی پیش می‌آید که مادری به دلیل حفاظت از فرزند خویش ناچار است به اجبار تن به رابطه‌ی جنسی بدهد. در این مواقع هم چنانچه این عمل با خواست و رضایت شخص قربانی انجام گرفته باشد، ولی از آنجایی که با اجبار و اکراه همراه بوده است، نوعی آزار جنسی به شمار می‌رود. به بیان بهتر، مادر به جهت دفاع از فرزند خود و در راستای جلوگیری از رخداد و خسارت بزرگتری تن به برقراری رابطه‌ی جنسی داده است که هر چند اجباری در پی آن وجود نداشته است ولی یکی از مصادیق آزار جنسی به شمار می‌رود.
مثال دیگری که در این رابطه می‌توان ذکر کرد این است که گاهی مشاهده می‌شود شخص برای معاینه‌ی پزشکی به دکتر مراجعه می‌کند، ولی در زمان معاینات، پزشک مورد نظر، از حدود معاینه پا را فراتر گذاشته و به اقداماتی دست می‌‌زند که از معاینه فراتر است. این رفتار را نیز می‌توان تحت نمونه‌ی دیگری از آزار جنسی با حکم نارضایتی به شمار آورد.
لذا با توجه به دو مورد مذکور می‌توان مواردی مشابه از این نوع را نیز در زمره ی وارد آزار جنسی گنجاند.
با بیان تمام موارد گفته شده راجع به تجاوز جنسی، از سخت‌ترین مسائل مربوط به تجاوز جنسی، مراحل اثبات جرم تجاوز جنسی است که اغلب نیز با چالش‌های فراوانی مواجه می‌گردد. هر چند که با آگاهی از مسائل قانونی در این مورد، می‌توان از مشکلات بسیاری در این زمینه پیشگیری نموده و اثبات این جرم را به آسان‌تر نمود.
توجه به این نکته ضروری است که قانون مجازات اسلامی، سه رکن اصلی برای اثبات این جرم مقرر نموده است که عبارت‌اند از اقرار، شهادت و علم قاضی. اینکه در بحث تجاوز جنسی، متهم بر علیه خود اقرار کند، مسئله‌ای دور از باور و بعید است مگر اینکه اقرار وی با توسل به روش‌های قانونی و مشروع کسب نشده باشد که در آن حالت نیز ارزش اثباتی ندارد. همچنین مجرمین معمولاً در برابر دیگران مرتکب جرم نمی‌شوند به خصوص جرمی مانند تجاوز جنسی که بیشتر از جرائم دیگر نیازمند پنهان کاری است، در نتیجه استفاده از شهادت شهود در این موارد بسیار اندک است. لذا تنها امکانی که برای قربانی باقی می‌ماند استفاده از علم قاضی می‌باشد که می‌تواند در اثبات جرم نقش اصلی را بازی کند.
قاضی می‌تواند با لحاظ کردن جنبه‌ی خصوصی این جرم، تلاش خود را در جهت کشف حقیقت به کار گیرد یا در راستای استفاده‌ی موثر از دیگر دلایل و مستندات به آن استناد کند. علم قاضی از روش‌های مختلفی می‌تواند به دست بیاید که از جمله آنها می‌توان به گزارش اولیه‌ی پلیس، گزارش پزشکی قانونی، اظهارات متهم در جلسات متفاوت، روابط قبلی میان متهم و قربانی و… اشاره نمود. باید گفت که قربانی برای اثبات این جرم می‌تواند اقدامات زیر را انجام دهد:
چنانچه شاهد وجود داشته باشد، آن را به دادگاه فرا خواند. به پزشکی قانونی مراجعه نماید زیرا پزشکی قانونی قادر است تا آزار جنسی را از سایر روابط تمیز دهد. مثلاً وجود ضرب و جرح بر روی بدن قربانی نشانه‌ای از آزار جنسی به شمار می‌رود.
یا مثلا ضبط صدای فردی که پیشنهادات جنسی داده است، می‌تواند در دادگاه به عنوان مدرک علیه او استفاده شود. هر چند که این مورد، درجه‌ی قدرت اثباتی پایین‌تری به نسبت موارد دیگر دارد، ولی می‌تواند تأثیر داشته باشد.
توجه به این نکته ضروری است که کودکان نابالغ نیازی به اثبات آزار جنسی ندارند. در واقع، نظام حقوقی تجاوز به کودکان نابالغ بر اساس اغفال و اکراه قرار داده می‌شود، در صورتی که بزرگسالان باید اجبار، اکراه و یا اغفال خود را اثبات نمایند.
مورد دیگری نیز که نباید از نظر دور داشت روابط نامشروعی همچون ارتباط بین پدر و فرزند و… است که می‌توان به وجود ترس و یا اجبار در شکل‌گیری رابطه جنسی پی برد.
بر اساس آنچه تاکنون بیان شد باید گفت که بر اساس بند ت ماده ۲۲۴ قانون مجازات اسلامی ، وجود عنف در تجاوز جنسی، از جمله مواردی است که باعث شدت یافتن جرم زنا تا درجه‌ی اعدام می‌شود. به بیان دیگر، چنانچه یکی از طرفین، به برقراری رابطه‌ی جنسی رضایت نداشته باشد و طرف دیگر او را مجبور به ارتکاب چنین عملی نماید این ویژگی برای فرد متجاوز، از کیفیات مشدده به شمار می‌رود. به همین جهت تجاوز جنسی (تجاوز به عنف) در فقه و حقوق ایران با تشدید مجازات همراه است. چرا که عامل اصلی در این مسئله، در واقع عدم رضایت قربانی است که آمیزش جنسی را تبدیل به تجاوز جنسی می‌کند.
ذکر این نکته نیز الزامی است که اگر چنین رضایتی با توسل به حیله و و تقلب به دست آمده باشد باعث می‌شود که مرتکب به تجاوز جنسی محکوم گردد، ولی چنانچه این حیله و تقلب به طرزی باشد که مثلاً قربانی به علت وعده‌ی ازدواج ، تن به آمیزش جنسی داده باشد و فریب خورده باشد، دیگر در قانون تجاوز به جنسی محسوب نمی‌شود، زیرا در هر صورت شخص به میل خود در رابطه‌ی جنسی ایفای نقش نموده است.
علاوه بر کیفر اعدام متجاوز مقرر در بند ت ماده ۲۲۴ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، قانونگذار در ماده ۲۳۱ این قانون، پرداخت ارش البکاره و مهرالمثل را نیز به عنوان ضمانت اجرای مدنی تجاوز و راهکاری برای حمایت از قربانیان زن تجاوز جنسی پیش بینی نموده است که در موارد زنای به عنف چنانچه زن باکره باشد، مرتکب علاوه بر مجازات مقرر، به پرداخت ارش البکاره و مهرالمثل نیز محکوم می‌گردد و اگر باکره نباشد، صرفاً به مجازات و پرداخت مهرالمثل محکوم می‌شود.
اما آنچه که با بیان مطلب فوق راجع به تجاوز سفید بیان داشتیم مسئله‌ی مهم و ضروری، اقدام فرد قربانی و یا خانواده‌ی او می‌باشد که پیشتر نیز به آن پرداختیم.
بسیاری از اشخاص و خانواده‌ها با بیان مسئله‌ی حفظ آبرو، در مقابل این نوع جرایم سکوت اختیار کرده و از طرح شکایت علیه شخص متجاوز خودداری می‌کنند. اما غافل از اینکه سکوت نه تنها سبب می‌شود آسیب‌های روحی و روانی به فرد قربانی شدت یابد، بلکه به متجاوز هم این فرصت داده می‌شود تا بدون هیچگونه رعبی از مجازات، جرم خود را در جامعه تکرار نماید. لذا توصیه‌ی اکید بر این است که قربانی در برابر آزار جنسی به هیچ عنوان سکوت نکرده و شکایت از این قبیل افراد را حق قانونی خود بداند، زیرا تمامی این خشونت‌ها قابلیت شکایت و پیگیری را دارند.
صونا سفیری ـ مولف و مشاور حقوقی