لطفا راجع به کنسرتی که در پیش دارید صحبت بفرمایید؛ اینکه چند نوازنده در آن حضور دارند و کم و کیف آن به چه صورت است؟
در این کنسرت که با عنوان کنسرت بهاران به واسطه قرار داشتن در فصل بهار و همچنین نشانه نویدی از رشد و نمو و تازگی برگزار می‌شود، دو سوم اعضای گروه را بانوان تشکیل می‌دهند و این حضور چشمگیر در واقع نقش خانمها در هنرآفرینی را نشان می‌دهد.
نوازندگان و هنرمندان این گروه در کدام رده سنی قرار دارند؟
حدود پنجاه درصد در رده سنی ۱۷ تا ۳۰ سال و به اصطلاح جوان هستند و سایر اعضا در طیف‌های سنی مختلف تا سن ۶۰ سال قرار دارند.
وجه تسمیه کنسرت با عنوان «بهاران» چیست؟ آیا این کنسرت تفاوت و نوآوری خاصی هم دارد؟
اینکه ما توانسته‌ایم در این کنسرت تعداد نوازندگان را به دو برابر برسانیم، یعنی به لحاظ رشد تعداد نوازنده؛ و اینکه ترکیب و تلفیقی از موسیقی ترکی و فارسی را بر روی اشعار فضولی و نسیمی انجام داده‌ایم، نشان دهنده رشد و خلق تازگی است.
استقبال مردمی را چطور پیش‌بینی می‌کنید؟
تا اینجا استقبال مردمی بسیار خوب بوده که و در ۲ سانس اجرا خواهیم داشت تا بتوانیم رضایت مخاطبان را جلب کنیم.
دف سازی عرفانی است. در خصوص ارتباط ساز دف و تجربه عرفانی توضیح بدهید و اینکه آیا ماهیت ساز دف طوری است که تجربه عرفانی ایجاد می‌کند؟
اگر دقت کنید در مراسم عاشورا و تاسوعا از طبل‌های بزرگ استفاده می‌کنند. طبل صدای بم دارد. این صدای بم یا همان تم دهل و یا طبل و همچنین صدای تم که توسط دف ایجاد می‌کنیم حالت حلقوی دارد؛ یعنی یک حرکت گرد دارد و این تم های ما به صورت زنجیروار در تعدادی که نواخته می شود مثل حلقه به هم تابیده می شود و دور من، تو، ما، مستمعین و عرفا پیچیده می شود. یک نقل قول معروف از معبد شائولین می‌گوید «هر وقت خودت را در یک هاله‌ای از نیرو قرار دهی، می‌توانی وزن خودت را به صفر برسانی» و برای همین است که عده‌ای از عرفا می‌توانستند روی آب راه بروند. ما از صدایی که از تم‌ها و چپ‌های دف ناشی می‌شود، حس بسیار مطلوبی می‌گیریم. اینها بصورت زنجیروار دور من، تو و همه جمع می‌شوند و آخرین حلقه‌ای که بسته می‌شود، حالتی از سبکی و بی‌وزنی به عرفا می‌دهد که سبب می‌شود تقریبا به حالت خلسه فرو بروند. دوم اینکه همین صدای تم و صدای دلنشین دف باعث ترشح آدرنالین در مغز ما می‌شود و باعث بیرون کشیدن ما از این حال و هوا شده ما را به سمت و سوی عرفان می‌برد.
مولانا تعریفی از نی دارد که همه ما آن را شنیده‌ایم. بر این اساس اگر شما بخواهید دف را تعریف کنید آن تعریف به چه صورت است؟
ما می‌گوییم:
خشک سیمی خشک چوبی خشک پوست
از کجا می‌آید این آوای دوست
چوب این ساز خشک است، حلقه‌های ساز خشک و پوست هم خشک است. با این حال، ساز دف جزو یکی از دلنشین ترین سازها به شمار می‌رود. اگر دیگر سازهای کوبه ای را بیش از ده دقیقه گوش کنید اشباع می‌شوید. اما ما در خانقاه‌ها گاه سه تا چهار ساعت دف می‌نوازیم و باز هم طلب می‌کنیم.
دف صدای پررنگ و تن بلندی دارد و در این ساز همان مقدار که صدای ضربات مهم است سکوت‌ها هم پررنگ می‌شوند. جایگاه سکوت در ساز دف را چطور می‌بینید؟
ما در نواختن دف در مراحل نخست سعی می‌کنیم صداها را رفته رفته بالا ببریم، تکنیک‌ها را بالا ببریم. ولی بعد شروع می‌کنیم به حذف اینها. با حذف هر یک از این نت‌ها سنکوپ پدیدار می‌شود. با حذف بعضی‌ها ضد ضرب پدیدار می‌شود با حذف دو تا خلا ایجاد می‌شود و بعد از آن خلا، وقتی یک ضربه محکم نواخته می‌شود مجددا یک سنکوپ ایجاد می‌شود. اینها باعث یک زیبایی چشمگیر در دف می‌شود. در واقع ما همیشه با نواختن سخن نمی‌گوییم، و گاهی هم با ننواختن می‌توانیم کیفیت و حرف و حدیث ساز را عنوان کنیم.
حد و مرز خلاقیت در دف‌نوازی کجاست؟
نه تنها در دف بلکه در هیچ سازی محدودیتی وجود ندارد و تا زمانی که دف در دست ماست داریم دف می‌زنیم. ولی می‌توانیم این را تقسیم بندی کنیم. بخش اول، دف‌نوازی به سبک دهه پیش است. دهه پیش ما یک سری کتاب‌های ساده را تدریس می‌کردیم. در ده سال اخیر با یک سری کتاب‌های دیگری آشنا شده‌ایم که تکنیک‌ها را تلفیق کرده‌اند. حدود سه چهار سال است یکی از بهترین‌های دف‌نوازی -نوید شریداوی- تکنیک‌هایی ایجاده کرده که دیگر دف‌نوازی نیست و نوعی تکنیک است و به راحتی می‌توان گفت اگر الان صد نفر دفنواز داشته باشیم به زحمت دو نفر از آنها بتوانند این را اجرا کنند. به طور کلی پیشرفت تکنیک در دف‌نوازی کاملا نامحدود است و تا هر جایی بخواهی می‌توانی این نوآوری را پیش ببری. از آنجایی که سال‌های بسیاری، مردم به ساده نواخته شدن دف عادت کرده‌اند، باز هم سال‌های بسیاری طول می‌کشد تا مردم عادات قدیمی را ترک کنند و به سمت و سوی پردازش جمله‌های جدید بروند. در همین کنسرت بهاران یکی دو تا قطعه داریم که به سبک کاملا نوین ساخته شده‌اند؛ یکی به نام «تردید» و دیگری «جنوب». در این قطعات ما سعی کردا‌ایم یک مقدار به سبک امروزی کارکنیم، ولی قطعات دیگر از جمله به نام کوبان ۵ و کوبان ۴ به سبک ده سال پیش است که درک ان برای عموم راحت است و به اصطلاح به آنها قطعات شیرین می‌گوییم. اما در اواخر کنسرت یک سری قطعه داریم که در آنها آشنایی‌زدایی از مخاطب اتفاق می‌افتد. این کارهای نوین هم امروزه طرفدار دارند و سبک‌های قدیمی هم طرفدار داشته و خواهند داشت و هیچ محدودیتی برای کارهای پیشرفته نیست.
عنصر نمایش در نواختن ساز دف معمولا برجسته است. نگاه شما به نمایش و عناصر بصری در دف‌نوازی چگونه است؟
ما در دف‌نوازی دو نوع نمایش داریم. یکی نمایش‌هایی که برای جذب مخاطب است و یک سری حرکات نمایشی با دف انجام می‌دهند که من نمی‌توانم بگویم با این حرکات موافقم یا مخالف. ولی یک سری حرکات مثل خوابیده نوازی وجود دارد که در آن دف به صورت خوابیده نواخته می‌شود و این حرکات از دیرباز از زمان خلفای دف نوازی مرسوم بوده و خواهد بود؛ حرکاتی که مانوری و نمایشی و یا جلف نیستند و حرکات تکنیکی خوبی هستند، مانند نفس‌های عمودی، نفس‌های خوابیده، دست باز و دست جدا. اما بیشتر اساتید با بعضی حرکات که صرفا برای جذب مخاطب استفاده می‌شود موافق نیستند.
در ادامه این گفت وگوی صمیمی با ۲ تن از دفنوازان این کنسرت هم گپ و گویی داشتیم که می خوانید:
تجربه‌ای متفاوت و هیجان‌انگیز در کنار گروهی حرفه‌ای
شادی وثوقی یکی از دفنوازان کنسرت بهاران که اولین بار است روی سن می‌رود می‌گوید: “حس خوبی دارم و قبلاً به عنوان مصاحبه‌کننده با گروه سماع نقش داشتم، اما این بار به عنوان نوازنده… تجربه‌ای کاملاً متفاوت و هیجان‌انگیز است. حضور در کنار این گروه حرفه‌ای و اجرا برای مخاطبان، فرصتی بی‌نظیر برای من است. امیدوارم بتوانم با نواختن دف، حسی خوب را به تماشاگران منتقل کنم و بخشی از این رویداد هنری باشم. تمرینات زیادی انجام داده‌ایم و تمام تلاشمان را می‌کنیم تا اجرایی درخور و به یادماندنی ارائه دهیم.”
او در ادامه ضمن تشکر از اعتماد استاد تارپود، جوانان را به تماشای کنسرت بهاران دعوت کرد و ابراز امیدواری نمود که این اجرا بتواند دریچه‌ای نو به دنیای موسیقی برای آنها باز کند.
کنسرت بهاران، فرصتی برای الهام‌بخشی و حضور فعال‌تر بانوان در عرصه موسیقی
فرحناز عینی، دفنواز با سابقه و از اعضای برجسته گروه نوازندگان کنسرت بهاران، با شور و اشتیاق در مورد این رویداد هنری صحبت می‌کند. او با اشاره به حضور پررنگ بانوان در این گروه می‌گوید: “یکی از نکات قابل توجه کنسرت بهاران، حضور چشمگیر و پررنگ نوازندگان خانم است. این موضوع نشان‌دهنده رشد و شکوفایی استعدادهای هنری بانوان در عرصه موسیقی است و همچنین بیانگر این است که جامعه هنری ما به پتانسیل و توانایی‌های زنان در این زمینه باور دارد و از آنها حمایت می‌کند.”
عینی با تاکید بر اهمیت حضور بانوان در این عرصه هنری، ادامه می‌دهد: “به عنوان یک نوازنده و مدرس دف، همیشه سعی داشته‌ام که انگیزه و اعتماد به نفس را در بین بانوان علاقه‌مند به این هنر تقویت کنم. کنسرت بهاران فرصتی است تا بانوان هنرمند توانایی‌های خود را به نمایش بگذارند و الهام‌بخش دیگران باشند.”
