۲۴ آبان، یادآور خاموشی یکی از چهرههای اثرگذار عرصه پژوهش ادبی است؛ یحیی آرینپور، زادهٔ ۱۲۸۶ تبریز، شاعر، مترجم و محققی که بخش مهمی از میراث مکتوب ادبیات معاصر ایران مرهون تلاش آرام، دقیق و بیادعای اوست.
شخصیتی که نسبش به خواجه نصیرالدین طوسی میرسید، اما خود هیچگاه در پی جلوهگری و شهرت نبود. روایت میکند که حتی روز و ماه و سال تولدش را بهدرستی نمیدانست؛ گویی از همان آغاز، سرنوشت او را برای زیستن در جهان متن و پژوهش رقم زده بود نه جهان نام و جلوه.
آرینپور تحصیلات خود را در تبریز گذراند؛ شهری که در آغاز سدهٔ چهاردهم خورشیدی یکی از مهمترین کانونهای روشنفکری ایران بود. چنین محیطی برای نوجوانی با ذوق شعر کافی بود تا راهی روشن در پیش گیرد.
آرینپور از همان سالها با تخلص «دانش» به قصیدهسرایی و غزلگویی روی آورد و نخستین تجربههای نوشتاریاش را در نشریات «سخن» و «یغما» منتشر کرد. اما آنچه او را از یک شاعر به پژوهشگری جدی بدل کرد، علاقهاش به مطالعه تاریخ ادبیات بود.
در سال ۱۲۹۸، زمانی که هنوز در کلاس ششم دبیرستان تحصیل میکرد، شش شماره از مجلهٔ «ادب» را منتشر ساخت؛ حرکتی که نشان میدهد روحیهٔ جستوجوگر و نگاه پژوهشیاش از همان نوجوانی در او شکل گرفته بود.
زندگی اداری او—از سال ۱۲۹۹ تا ۱۳۳۲ در وزارت دارایی—گرچه به ظاهر از دنیای ادبیات دور مینمود، اما هیچگاه مانع از پژوهش و مطالعهٔ او نشد. زبان روسی را آموخت، با انگلیسی و فرانسه آشنا شد و پس از بازنشستگی، بهعنوان مترجم در راهآهن دولتی ایران فعالیت کرد؛ اما بخش اصلی انرژی فکریاش همچنان صرف پژوهشهای ادبی میشد.
ثمرهٔ این نیمقرن مطالعه و دقت، آثاری چون ترجمهٔ «ناصرخسرو و اسماعیلیان» (اثر برتلس) و «خاطرات سیمونیچ» بود. با این حال، مهمترین یادگار او برای فرهنگ معاصر ایران، بیشک کتاب سترگ «از صبا تا نیما» است؛ اثری که تاریخ ادبیات یک قرن و نیم ایران را با نگاهی تحلیلی و مبتنی بر اسناد بررسی میکند و هنوز یکی از منابع معتبر در شناخت جریانهای شعری سدهٔ سیزدهم و نیمهٔ نخست سدهٔ چهاردهم هجری به شمار میرود.
یحیی آرینپور در ۲۴ آبان ۱۳۶۴ در تهران چشم از جهان فروبست و پیکرش در بهشت زهرا آرام گرفت.