خودکشی؛ زمینه‌ها و راه‌های پیشگیری
دکتر داود همت زاده دکترای مدیریت که در زمینه های حقوق و علوم تربیتی و طب سنتی نیز مطالعاتی داشته است می گوید: امروزه شاهد روند افزایشی قابل‌توجه خودکشی در کشور هستیم. بحث درباره خودکشی نباید محدود به اخبار و گزارش‌های مربوط به این موضوع باشد. بلکه، باید به نشانه‌ها و علائم آن توجه کنیم. خودکشی می‌تواند ناشی از مسائل مربوط به سلامت روان و بحران‌های روانی-اجتماعی باشد. بنابراین، اگر در اطرافیان، بستگان یا فرزندان خود نشانه‌هایی مشاهده کردید، باید آن‌ها را به منابع کمکی معرفی کنید. متأسفانه، در بسیاری از موارد، حتی درباره نشانه‌های هشداردهنده خودکشی نیز به اندازه کافی صحبت نمی‌شود. در حالی که سازمان جهانی بهداشت شعار سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۶ خود را تحت عنوان «تغییر روایت خودکشی، بیایید درباره خودکشی صحبت کنیم» اعلام کرده است. به این معنا که باید درباره خودکشی و نشانه‌های هشدار آن صحبت کنیم و به مردم امید بدهیم. این سازمان به تولید محتوا در این زمینه پرداخته و به زبان‌های مختلف از جمله فارسی اطلاعاتی را در دسترس عموم قرار داده است.
به گفته کارشناسان خودکشی می‌تواند پدیده‌ای بسیار مسری در بین نوجوانان باشد. بعضا نوجوانان با شنیدن افکار خودکشی ترغیب می‌شوند، چونکه مهارت نه گفتن بلد نیستند.
وی ادامه داد: آموزش و پرورش می‌تواند نقش کلیدی در این زمینه ایفا کند. آموزش مهارت‌های اجتماعی، تاب‌آوری و مدیریت استرس باید به‌طور اساسی و از سنین پایین آغاز شود. در بسیاری از کشورها، دوره‌های آموزشی از مهدکودک آغاز می‌شود و نه تنها به پیشگیری از خودکشی بلکه به کاهش سایر آسیب‌های روانی و اجتماعی کمک می‌کند. افرادی که مهارت‌های تاب‌آوری را یاد گرفته‌اند، بهتر می‌توانند با مشکلات و استرس‌ها مواجه شوند و به حالت عادی خود بازگردند. کشور ما به دلیل رویدادهای طبیعی و اجتماعی مانند زلزله، تصادفات و بحران‌های مختلف، با استرس‌ها و تروماهای زیادی روبرو است. اگر مردم قادر باشند که به درستی با این تروماها مقابله کنند و حداقل آسیب را متحمل شوند و می‌توانیم جوانان سالم‌تری را به جامعه و نظام تحویل دهیم.
همت زاده رییس مرکز آموزش و پژوهش خاطرنشان کرد: موضوع بعدی که باید به آن پرداخت، نقش رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی و پوشش اخبار خودکشی است. به‌طور قاطع می‌توان گفت که رسانه‌ها در این زمینه عملکرد مناسبی نداشته‌اند. رسانه‌ها، اعم از رسمی و غیررسمی، تأثیر زیادی بر افکار عمومی دارند. وقتی جزئیات خودکشی‌ها، محل وقوع و سایر اطلاعات مرتبط به‌طور آشکار مطرح می‌شود، این امر می‌تواند به تقلید خودکشی منجر شود. افرادی که زمینه‌های آسیب‌پذیری دارند، با شنیدن خبر خودکشی یک فرد ممکن است به خودکشی تقلیدی اقدام کنند. این پدیده می‌تواند به تجمع خودکشی‌ها منجر شود. مسائل اقتصادی، رفاه، امید به آینده، انسجام اجتماعی و سرمایه اجتماعی، نقش مهمی در شکل‌گیری رفتارهای خودکشی دارند. سرمایه اجتماعی به معنای عدالت اجتماعی و اعتماد جوانان به سیستم، دولت و حکومت است. با این حال، نمی‌توانیم بگوییم که خودکشی یک فرد تنها به دلیل مشکلات اقتصادی یا افسردگی رخ داده است. عوامل مختلف به‌طور همزمان بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند.
رسانه‌ها می‌توانند به عنوان عوامل پیشگیرنده از خودکشی عمل کنند
وی تاکید کرد: رسانه‌ها می‌توانند به عنوان عوامل پیشگیرنده عمل کنند و با انتشار پیام‌های امیدبخش و اطلاع‌رسانی درباره نشانه‌ها و منابع کمکی، به آگاهی جامعه کمک کنند. به‌جای انتشار جزئیات مربوط به روش‌ها و تصاویر خودکشی، باید به نشانه‌ها و منابع حمایتی پرداخته شود. این رویکرد می‌تواند به کاهش خطر و جلوگیری از شیوع خودکشی‌های تقلیدی کمک کند. در نهایت، در تمام دنیا بر اهمیت گفتگو درباره خاین پدیده تأکید می‌شود، اما باید از پرداختن به جزئیات پرهیز کرد و به نشانه‌ها و منابع کمکی توجه ویژه‌ای داشت.
وی ادامه داد: بحث درباره خودکشی نباید محدود به اخبار و گزارش‌های مربوط به این موضوع باشد. بلکه، باید به نشانه‌ها و علائم آن توجه کنیم.
خودکشی می‌تواند ناشی از مسائل مربوط به سلامت روان و بحران‌های روانی-اجتماعی باشد. بنابراین، اگر در اطرافیان، بستگان یا فرزندان خود نشانه‌هایی مشاهده کردید، باید آن‌ها را به منابع کمکی معرفی کنید.
متأسفانه، در بسیاری از موارد، حتی درباره نشانه‌های هشداردهنده خودکشی نیز به اندازه کافی صحبت نمی‌شود. در حالی که سازمان جهانی بهداشت شعار سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۶ خود را تحت عنوان «تغییر روایت خودکشی، بیایید درباره خودکشی صحبت کنیم» اعلام کرده است. به این معنا که باید درباره این موضوع و نشانه‌های هشدار آن صحبت کنیم و به مردم امید بدهیم. این سازمان به تولید محتوا در این زمینه پرداخته و به زبان‌های مختلف از جمله فارسی اطلاعاتی را در دسترس عموم قرار داده است.
در سطح جهانی، مفهوم «سواد خودکشی» به طور جدی مطرح شده است. از سال ۲۰۱۱، موضوع خودمراقبتی به شدت مورد توجه قرار گرفته و سازمان جهانی بهداشت و بنیاد ملی خودمراقبتی به ظرفیت‌سازی و توانمندسازی افراد برای کمک به خود و خانواده‌هایشان تأکید دارند. اصل اساسی این رویکرد، سواد سلامت است که قابل آموزش است. بنابراین، باید به آموزش سلامت روان در جامعه توجه بیشتری داشته باشیم و آن را به مردم منتقل کنیم. باید آموزش دهیم که نباید از مراجعه به روان‌شناسان و روان‌پزشکان ابایی داشته باشیم و این موضوع ننگی ندارد. متأسفانه، در برخی خانواده‌ها، حتی والدین به فرزندان خود که تحت درمان قرار دارند، توصیه می‌کنند که از مصرف دارو خودداری کنند. در حالی که این نوع نگرش می‌تواند تبعات جدی به همراه داشته باشد و حتی به خودکشی منجر شود.
تصریح کرد: این نشان‌دهنده‌ی کمبود سواد سلامت روان و سواد خودکشی در خانواده‌ها است. بسیاری از والدین ممکن است از نشانه‌ها، عوامل خطر و روش‌های درمانی آگاهی نداشته باشند. بنابراین، ضروری است که جامعه به طور کلی سواد سلامت روان و سواد خودکشی را یاد بگیرد. یکی از راهکارهای مؤثر در پیشگیری از خودکشی، افزایش آگاهی در این زمینه است. باید در برنامه‌های آموزشی که توسط انجمن‌ها، اولیا و مربیان و دانشگاه‌ها برگزار می‌شود، به سواد سلامت روان و سواد خودکشی توجه ویژه‌ای شود. این آموزش‌ها باید به نسل جوان منتقل شود تا مهارت‌های لازم را کسب کنند. همچنین، رسانه‌ها باید دقت کنند که چه اطلاعاتی را منتشر می‌کنند و چگونه می‌توانند آگاهی مردم را در زمینه پیشگیری اولیه افزایش دهند. این اقدامات می‌تواند به بهبود وضعیت سلامت روان در جامعه کمک کند.