بیستوهشتم آبان، زادروز رزا جمالی است؛ شاعری که نامش با تجربهگری زبانی، نگاه اسطورهای، جسارت ساختارشکنانه و حضور مداوم در عرصه شعر معاصر گره خورده است. رزا جمالی، متولد ۱۳۵۶ در تبریز، از همان سالهای نخست فعالیت ادبی در دهه ۱۳۷۰ نشان داد که صدایی متفاوت در شعر خواهد بود. حضور او در کارگاه شعر رضا براهنی، انتشار نخستین مجموعهاش با عنوان نامتعارف و بحثبرانگیز «این مرده سیب نیست یا خیار است یا گلابی» و نگاه سوررئالیستی آن دوره، فضایی تازه را وارد شعر زنان و ادبیات فارسی کرد.
در کتاب «کارنمای زنان کارای ایران»، او شاعری توصیف شده است که فضا و زبان جدیدی خلق میکند و شعرش با رویکردی پساساختارگرا، الگوهای رایج را کنار میزند. از همان ابتدا روشن بود که جمالی شاعری مخاطرهجوست؛ شاعری که قرار نیست در محدودههای شناختهشده زبان حرکت کند و همین ویژگی باعث شد نخستین کتابش در سال ۱۳۷۷ با استقبال، نقد و حتی جنجال مواجه شود.
او طی سالهای ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۰ سه مجموعه شعر منتشر کرد و به سرعت خود را به عنوان یکی از چهرههای فعال و اثرگذار ادبی تثبیت نمود. در مجموعه «این ساعت شنی که به خواب رفته است»، نگاه اسطورهای و کهنالگویی به موضوعاتی چون عشق، مرگ و تجربه زیسته زنانه، رویکردی تازه را در شعر زنان معرفی کرد. تصویری که در آن الههی رویش، اسطورهی زندگی و مفاهیم عمیق هستیشناسانه درهم تنیده میشوند و شعر زنانه نه فقط بر اساس جنسیت، بلکه بر اساس جوهرهای اسطورهای و عمیق معنا مییابد.
کتاب «بزرگراه مسدود است» گزیدهای از شعرهای موفق پنج دفتر اوست؛ شعری که اغلب چندصدایی، تصویری، سیال و رها از ساختارهای افقی متعارف است. منتقدان بر این باورند که جمالی در این شیوه، از تجربهگری به پختگی رسیده و شعرش امروز آمیزهای از تخیل سیال، معماری زبانی دقیق، بازیهای واژگانی و استعارههای نو است. نوعی عرفان عینی و زنده در متنهای او جاری است؛ عرفانی که در روزمرگی حضور دارد و از دل اشیا و لحظهها سر برمیآورد.
رزا جمالی فقط شاعر نیست؛ مترجم توانایی است که بسیاری از شعرهای خود و شاعران مطرح انگلیسیزبان را ترجمه کرده است. مجموعههایی چون «لبه»، «لالهها»، «برج» و ترجمه آثاری از ویلیام باتلر ییتس، دوروتی پارکر، سولماز شریف و بسیاری دیگر، جایگاه او را در حوزه ترجمه ادبی تثبیت کردهاند. ترجمه رمان «خانه ادریسیها» از غزاله علیزاده به انگلیسی با همکاری پروفسور فرانکلین لوئیس نیز یکی از پروژههای مهم اوست.
شعرهای جمالی به زبانهای بسیاری ترجمه شده و او در فستیوالهای جهانی شعر، دانشگاهها و کتابخانه ملی بریتانیا شعرخوانی و سخنرانی داشته است؛ امری که نشان میدهد شعر او نه فقط در ایران بلکه در گستره ادبیات جهانی نیز خوانده و جدی گرفته میشود.
ویژگیهای شعریاش—آشناییزدایی، تصویرسازی خلاق، چندصدایی، دوری از کلیشهها، نشانهشناسی تازه، سیالیت معنا و روایتگری در دل ضدروایت—از رزا جمالی شاعری ساخته که هم در ادامه سنت شعر نو فارسی حرکت کرده و هم مرزهای آن را جابهجا کرده است.
رزا جمالی یکی از معدود شاعران زن معاصر است که نهتنها در زبان و فرم، بلکه در جهانبینی شاعرانهاش نیز راهی مستقل پیموده است؛ راهی که به او امکان داده تا در سه دهه اخیر یکی از اثرگذارترین و خلاقترین صداهای شعر فارسی باقی بماند.
زادروز او فرصتی است برای دوباره خواندن شعرهایی که نشان میدهند چگونه میتوان با نگاهی تازه، زبانی تازه و جسارتی زنانه، جهان را از نو آفرید.