سیروس ذکاء (زاده ۱۳۰۵ تبریز – درگذشته ۲۲ آذر ۱۴۰۰ تهران) از چهرههای شناختهشده عرصه ترجمه و روزنامهنگاری بود که تحصیلات خود را در رشته علوم سیاسی دانشکده حقوق آغاز کرد. او پس از ورود به وزارت امور خارجه، در جریان مأموریتهای خارج از کشور، تحصیل را ادامه داد و موفق به اخذ درجه دکتری شد؛ مسیری که همزمان نگاه سیاسی، فرهنگی و بینالمللی او را شکل داد.
ذکاء دو سال از دوران دانشکده حقوق را در کنار ایرج افشار گذراند و این همدورهای به دوستی عمیق و پایدار انجامید. اگرچه مسیر تحصیلیشان جدا شد—ذکاء به علوم سیاسی رفت و افشار علوم قضایی را ادامه داد—اما پیوند فکری و فرهنگی میان آنها حفظ شد. یکی از مهمترین پایگاههای این جمع فرهنگی، دفتر مجله «جهان نو» به مدیریت حسین حجازی بود؛ مکانی که به محفل رفتوآمد نسلهای مختلف اهل فرهنگ و اندیشه بدل شده بود. ذکاء در کنار این فعالیتها، گاه در برنامههای کوهنوردی جمع دوستانه حسین حجازی نیز شرکت میکرد و حتی یکبار همراه گروه تا دامنههای مرتفع توچال پیش رفت.
در دهه ۲۰ خورشیدی، سیروس ذکاء در نشستهای دورهای فرهنگی با چهرههایی چون مرتضی کیوان، علیاکبر کسمایی، علی کسمایی، ایرج افشار، محمدجعفر محجوب، مصطفی فرزانه، هوشنگ ایرانی، محمود تفضلی و غلامحسین غریب حضور فعال داشت؛ نشستهایی که به گفتوگو درباره ادبیات، هنر و مسائل فکری روز اختصاص داشت و نقش مهمی در شکلگیری فضای روشنفکری آن دوره ایفا کرد.
آثار ذکاء در کنار نوشتهها و ترجمههای چهرههایی همچون عبدالحسین زرینکوب، جعفر شریعتمداری، مرتضی کیوان، محمدعلی اسلامی ندوشن، محمدجعفر محجوب، اصغر فتحی، علیاکبر کسمایی، مصطفی فرزانه، جمشید بهنام، امین عالیمرد و حسین یزدانیان در دورههای نخست مجله «جهان نو» منتشر شد. این مجله همچنین میزبان همکاری ادبای قدیمیتری چون سعید نفیسی، علی جواهرکلام، عباس شوقی و خانبابا طباطبایی بود و ذکاء در متن همین جریان پویا فعالیت میکرد.
سیروس ذکاء از مترجمان نسل پس از شهریور ۱۳۲۰ به شمار میآید؛ نسلی که آثارش از دهه ۱۳۳۰ به بعد منتشر شد. یکی از گرایشهای شاخص این دوره در ترجمه، تمرکز بر معرفی منسجم یک نویسنده به مخاطب فارسیزبان بود. در همین چارچوب، ذکاء در کنار رضا سیدحسینی و ابوالحسن نجفی، در ترجمه آثار آندره مالرو نقش مؤثری داشت و سهمی مهم در آشنایی مخاطبان ایرانی با اندیشهها و ادبیات این نویسنده ایفا کرد.
یاد سیروس ذکاء، یاد مترجمی است که نه فقط با قلم، بلکه با حضور پیوسته در متن فرهنگ و گفتوگوی فکری زمانهاش، نقشی ماندگار در تاریخ روشنفکری و ترجمه ایران بر جای گذاشت.