ضرباهنگ تند معماری در خانه علی مسیو
کربلایی علی مسیو (۱۲۴۵-۱۲۸۹ ه.ش) از رهبران جنبش مشروطه بود. در واقع علی مسیو یا همان حاج علی تبریزی مغز متفکر و رهبر اصلی و گرداننده جنبش مشروطه در تبریز بود. وی که از تجار بنام تبریز بود و به واسطه شغل خود زیاد به اروپا سفر می کرد، به زبان فرانسه نیز تسلط داشت و از این جهت به او لقب مسیو داده شد. او را پیشوای گمنام مشروطه نیز می نامند.
کربلایی علی فرزند حاج محمدباقر تبریزی در تبریز به دنیا آمد. انجمنی که وی پایه گذاری نمود مرکز غیبی نام داشت. علت پنهان ماندن نام علی مسیو شاید همین باشد که ولی در اصول پنهانکاری و فعالیت مخفی نبوغ خاصی داشت و افرادی که مستقیماً با وی همکاری داشتند نیز تا حد زیادی گمنام مانده اند.
حتی افرادی همچون باقرخان که تحت نفوذ این مرکز بودند، خود از کم و کیف آن اطلاع چندانی نداشتند. علی مسیو نخستین کارخانه چینی سازی را به ایران آورد که نمونه ای از چینی های ساخت این کارخانه در خانه-موزه وی در معرض دید علاقه مندان قرار گرفته است.
خانه علی مسیو در واقع خانه فکر مشروطه خواهان نیز بود و جلسات مخفی آنان در این خانه برگزار می شد. معماری خانه به خوبی مؤید این نکته است، زیرا خانه با سایر بناهای دوره قاجار بسیار تفاوت دارد. معماری خانه بسیار شگفت انگیز و تا حد زیادی فریبنده است؛ به طوری که افراد به محض ورود به خانه، در فضای کوچک داخل آن سردرگم می شوند.
یکی از ویژگیهای این خانه مساحت اندک آن نسبت به سایر خانه های باقی مانده از عصر قاجار است. دیگر ویژگی بنا حالت تو در تو و پلکانی اتاقهای مختلف است. تقریباً در این ساختمان هیچ اتاق هم سطحی در امتداد همدیگر دیده نمی شود. همچنین این بنا بر خلاف سایر بناها حوضخانه ندارد و به جای حوضخانه یک خزینه در این خانه در نظر گرفته شده است.
از آنجایی که خانه مأمن و مخفیگاه مبارزان مشروطه بوده است، گاه خروج افراد از این خانه به مدت طولانی ممکن نبود و از این رو در طبقه زیرزمین خزینه ای برای استحمام ساکنان ساخته شده بود. وارد خانه که می شویم، در دست چپ بنا و در مجاورت حیاط مرکزی، یک حیاط کوچک دیگر به همراه چندین اتاق قرار دارد که به بنای اصلی الحاق شده است و ظاهراً بخشی از خانه مجاور است.
این خانه از سمت دیگر نیز از طریق یک راهروی زیرزمینی به خانه های مجاور راه دارد. در واقع این راه های ارتباطی برای گریز یا رفت و آمدهای پنهانی و حتی سردرگم نمودن برخی از افرادی که به خانه وارد می شدند، کاربرد داشته است. تعدد دربها و پله هایی که به شکلی متفاوت از سایر بناها در جای جای خانه به چشم می خورد، از خصوصیات منحصربفرد این خانه است. لازم به ذکر است که در این خانه تعدادی از نشریات حاوی اخبار مشروطه خواهان، ابزار و وسایل مورد استفاده اهالی خانه همچون زین و یراق اسب و چراغهای مختلف جهت بازدید عموم نگهداری می شود.
با استناد بر منابع مختلف چنین پیداست که سررشته جنبشهای مشروطه خواهی در واقع در دست علی مسیو که بازرگانی صاحب نفوذ و مردمی بوده قرار داشته است و او به عنوان سلسله جنبان این حرکتها در پشت نامهای درخشانی همچون ستارخان و باقرخان خود را پنهان نموده است.
همانگونه که پیشتر اشاره شد، علی مسیو انجمن و محل استقرار افراد گروه خود را مرکز غیبی نام نهاده بود. فی الواقع این خانه یک مرکز غیبی است و برخلاف سایر خانه های قدیمی که دارای سکون و آرامش هستند، در معماری این خانه یک حرکت پیچیده با ضرباهنگی تند احساس می شود.