تبریز، خاستگاه کنشگری مدنی و توسعه‌محور
یازدهمین نشست از سلسله نشست‌های «بایسته‌های سیاستی پیرامون سمن‌ها، خیریه‌ها و تشکل‌ها» با محوریت بررسی تجربیات کنشگران اجتماعی استان آذربایجان‌شرقی در حوزه تسهیل‌گری دولت و سیاست‌گذاری پیرامون سازمان‌های مردم‌نهاد، روز چهارشنبه سوم مردادماه ۱۴۰۴ در تبریز برگزار شد. این نشست به میزبانی دفتر تبریز انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و اداره کل کار، تعاون و رفاه اجتماعی برگزار شد.
نقد رویکرد دولتی و ضرورت تغییر نگاه به سمن‌ها
دکتر اصغر ایزدی‌جیران، مردم‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تبریز، با اشاره به پیشینه درخشان مشارکت‌های اجتماعی در تبریز، نسبت به افول این روحیه به دلیل ضعف سمن‌ها در دهه‌های اخیر هشدار داد. او با تاکید بر لزوم تغییر ریشه‌ای فرهنگ اداری و رویکرد مدیران دولتی به سمن‌ها، خواستار نگرش به این سازمان‌ها به عنوان عنصری موثر در حیات جمعی و نه صرفاً تزئینی شد. ایزدی‌جیران همچنین بر ضرورت به رسمیت شناختن مطالبه‌گری و نقد سمن‌ها و ایجاد رابطه‌ای برابر بین نهادهای دولتی و سمن‌ها تاکید کرد و خواستار حضور دائمی نمایندگان سمن‌ها در کمیته‌ها و کارگروه‌های مرتبط با مسائل خاص شد.
وی همچنین بر ضرورت تفکر انتقادی سمن‌ها نسبت به عملکرد خود و لزوم ایجاد سمن‌های پژوهشی و مطالعاتی، در آذربایجان شرقی که نهادهای دولتی پژوهش‌گریز هستند، تاکید کرد.
نقش سمن‌ها در تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت
دکتر مهستی علیزاده، استاد پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، با تشریح نقش تعیین‌کننده‌های اجتماعی در سلامت و بیماری، بر اهمیت نقش سمن‌ها و نهادهای مردمی در مداخلات مرتبط با این عوامل تاکید کرد. او با اشاره به تجربه موفق نسخه‌نویسی اجتماعی در انگلستان، بر لزوم مداخله در عوامل اجتماعی مرتبط با سلامت از طریق پیوند سمن‌ها، خیریه‌ها و بخش سلامت در یک چارچوب مشخص تاکید کرد. علیزاده همچنین با اشاره به مفهوم پاسخگویی اجتماعی سازمان‌های دولتی و غیردولتی، نقش سمن‌ها را فراتر از افشاگری فعالیت‌های سازمان‌های دولتی دانست و بر تعامل سازنده و کاتالیزور بودن سمن‌ها بین مردم و سازمان‌های دولتی تاکید کرد. وی هم‌افزایی، همکاری و مشارکت سمن‌ها بدون موازی‌کاری و ایجاد شبکه سمن‌ها و خیریه‌ها و حرکت به سمت هم‌افزایی دیجیتال فعالیت‌های آنها را از جمله راهکارهای اثربخشی فعالیت‌های سمن‌ها برشمرد.
منابع انرژی سمن‌ها و ضرورت تسهیل‌گری در جذب منابع
دکتر نرگس بشیری‌وند، پژوهشگر و کنشگر اجتماعی، با تشبیه سمن به یک ارگانیسم زنده، کمک‌های مالی خیرین و کار داوطلبانه را دو منبع انرژی حیاتی برای ادامه حیات این سازمان‌ها دانست. وی اصلاح دایره شمول بند ۱۷۲ قانون مالیات‌های مستقیم و تخصیص مالیات شرکت‌ها و کارخانه‌های خصوصی به امور عام‌المنفعه را ضروری دانست و بر لزوم ترویج و تنظیم قوانین و مقررات لازم برای تشویق شرکت‌ها و بانک‌های خصوصی در راستای مسئولیت اجتماعی شرکتی تاکید کرد. بشیری‌وند همچنین تنظیم سازوکارهای قانونی برای جذب کارورز یا دانشجویان رشته‌های مختلف علوم اجتماعی، علوم پزشکی و علوم فنی و حرفه‌ای برای خدمت‌رسانی و مهارت‌آموزی در راستای اقدامات تخصصی سمن‌ها و خیریه‌ها را لازم دانست و بر ضرورت سیاست‌گذاری مناسب برای جبران خدمت داوطلبان و ارزش‌گذاری به کار داوطلبانه از سوی دولت تاکید کرد.
او با اشاره به اهمیت نقش سمن‌ها در کنترل و کاهش فقر چندبعدی، بر لزوم همکاری بین چندین خیریه و سمن با رویکردهای تخصصی برای توانمندسازی مددجویان و خارج کردن آنها از چرخه معیوب مددجویی تاکید کرد. وی همچنین بر ضرورت سیاست‌گذاری و اصلاحات قانونی در خصوص گروه‌های بی‌صدا در جامعه مانند زنان، کودکان و معلولان و لزوم تبعیض مثبت برای دسترسی آنها به امکانات و فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی تاکید کرد.
بشیری‌وند همچنین بر اهمیت ایجاد شبکه ارتباطی موثر و روابط ارگانیکی میان سمن‌ها و خیریه‌ها و یکپارچه‌سازی بانک‌های اطلاعاتی و تقسیم کار تخصصی میان آنها تاکید کرد.
سمن‌ها؛ جایگاهی مرزی میان دولت و ملت
دکتر سجاد یوسفی، پژوهشگر فلسفه و روانشناسی و مدیر مؤسسه ققنوس زندگی، با تمرکز بر نقش تاریخی و مفهومی سمن‌ها، تاکید کرد که این تشکل‌ها نه بازوی اجرایی دولت، نه ابزار تکمیل‌کننده نهادهای دولتی و نه نماینده مستقیم مردم در برابر دولت هستند، بلکه در جایگاهی مرزی میان دولت و ملت ایستاده‌اند و با شناختی عمیق از مسائل جامعه، به گفتمان‌سازی، مطالبه‌گری، ارائه راه‌حل و تعامل می‌پردازند. وی با اشاره به خاستگاه مدنیت در تبریز، نسبت به استفاده ابزاری از این شهر در زمان بحران‌ها انتقاد کرد و خواستار حضور واقعی، موثر و مشارکتی نهادهای مردمی در هر دو وجه «مقاومت» و «توسعه» شد.
حضور گسترده نمایندگان تشکل‌های مردمی و خیریه‌ها
در این نشست، نمایندگان تشکل‌های مردمی و خیریه‌های فعال استان به ارائه دیدگاه‌ها و سخنرانی پرداختند. مؤسسات خیریه‌ای همچون حمایت از مستمندان، جمعیت نوبر، ابرار قائم، نیکوکاری، پژواک، فردای بهتر و ژنتیک سلامت فردا و انجمن‌هایی نظیر حکمت، تسکین، محیای آذر، اوتیسم، بهشت بانوان، نسیم احسان، صبح روشن، سبزاندیشان، خیرین کتابخانه‌ساز، قطره‌های مهربانی، بانوان خیر مدرسه‌ساز، ترویج فرهنگ شهروندی، توسعه مردم‌محور، خانه قلب تبریز، خانه قلب سبز، مؤسسه ققنوس زندگی، نوید آرامش بی‌همتا، خانه محیط زیست، خانه توسعه آذربایجان و تشکل مردم‌نهاد «وادی حیات» در این رویداد حضور داشتند. این مشارکت گسترده، نشانگر ظرفیت بالای بدنه اجتماعی استان در حوزه کنشگری مدنی، توسعه‌محور و داوطلبانه است.