پدیده اعتیاد زنان نیازمند مطالعه و تحقیق بیشتر است
پدیده اعتیاد به مواد مخدر یکی از آسیب‌های اجتماعی است که امروزه با تولید مواد مختلف و دسترسی آسان، به یک معضل پیچیده تبدیل شده و افراد بسیاری را درگیر خود نموده است. با این حال دیگر روزگار طرد شدن افراد درگیر اعتیاد به پایان رسیده و با این معضل به‌عنوان یک بیماری که نیاز به درمانی دو جانبه جسمی و روانی دارد برخورد می‌شود و افرادی که به هر دلیل دچار اعتیاد شده‌اند، می‌توانند با مراجعه به مراکز درمانی، امید بیشتری به بازگشت به زندگی عادی خود بیابند. در این راستا گفتگویی با صحرا نجات‌بخش کارشناس ارشد روانشناسی با موضوع پدیده اعتیاد در بین زنان تبریز انجام داده‌ایم که در ادامه آن را می‌خوانیم:
وضعیت مراجعه کنندگان زن به این مرکز از نظر آماری چگونه است؟ و آیا در خصوص تعداد زنان درگیر با مسأله اعتیاد اطلاعاتی در دسترس دارید؟
در منطقه‌ای که ما مستقر هستیم تعداد مراجعه کننده زن نسبتاً کم است، این در حالی است که در مناطق پایین‌تر افراد بیشتری به مرکز درمان سوء مصرف مواد مراجعه می‌کنند. اما اینکه چه تعدادی از افراد با معضل سوء مصرف مواد دست و پنجه نرم می‌کنند اطلاعات دقیقی نداریم و تنها بر اساس مراجعه کنندگان به مرکز می‌توانیم اظهار نظر کنیم؛ یعنی به نسبت افرادی که برای ترک اعتیاد اقدام می‌کنند.
معمولاً مصرف چه موادی در بین خانم‌ها شایع‌تر است؟
اعتیاد به شیشه و هروئین در بین خانم‌ها رایج‌تراست و اگرچه این مواد نسبت به موادی مانند تریاک قیمت بالاتری دارند، اما مصرف این دو ماده در بین زنان بیشتر است که البته ترک کردن آن نیز دشوارتر می‌باشد.
اغلب چه عواملی سبب روی آوردن زنان به مصرف مواد مخدر می‌شود؟
به‌طور کلی اعتیاد یک رفتار پرخطر است که هم در زنان و هم مردان می‌تواند نمود پیدا کند و به ویژگی‌های شخصیتی افراد ربط دارد. این ویژگی‌ها فرد را به سمت رفتار پرخطر و آسیب‌زا سوق می‌دهد که یکی از این موارد اعتیاد است. عوامل زمینه‌ساز اعتیاد به خصوص در بین دختران نوجوانان مسائل و درگیری‌های خانوادگی است که منجر به مراجعه به دوستانی می‌شود که فرد را به سمت مصرف مواد سوق می‌دهند. همچنین اکثر بیماران متأهل زن همسر معتاد به مصرف مواد مخدر دارند و از طریق همسرانشان به مصرف مواد گرایش پیدا کرده‌اند.
روند درمان در مراکزی مانند مرکز شما به چه نحو است؟ و آیا این افراد به طور کامل درمان می‌شوند؟
در مرکز درمان ابتدا ریشه‌ها و زمینه‌های مشکل بررسی می‌شود و در موارد حاد مانند اختلال اضطراب و افسردگی و… که نیاز به درمان دارویی باشد، مراجعه کننده به روانپزشک ارجاع داده می‌شود تا همزمان با فرایند درمان سوء مصرف، درمان دارویی هم از روانپزشک دریافت نماید. در غیر اینصورت روند درمان توسط مشاوره روانشناختی و تجویز نگهدارنده دنبال می‌شود.
در مرکز درمان سوء مصرف مواد، مراجعه کنندگان به صورت سرپایی، درمان دارویی نگهدارنده دریافت می‌کنند که نوع دارو و مدت مصرف آن بر اساس شرایط هر بیمار متفاوت است. در مرحله بعدی به‌صورت تدریجی دوز داروی مصرفی کاهش می‌یابد تا دوز ایده‌آل به دست آید و با این دوز، بیمار حالت استیبل خواهد داشت؛ یعنی می‌تواند سال‌های طولانی با حداقل دوز ممکن، زندگی روزانه خود را بدون مشکلات جسمی ادامه دهد و واکنش نشان ندهد. در ضمن به بیماران همراه با درمان دارویی به‌صورت منظم مشاوره‌های روانشناختی ارائه می‌شود که در آن راهکارهای مقابله با وسوسه و اضطراب، راهکارهای کنترل خشم و راهکارهای سازگارانه ارائه می‌گردد.
رده سنی مراجعه کنندگان به مراکز درمان در چه بازه‌ای قرار دارد؟ و آیا با خانواده این افراد هم در ارتباط هستید؟
رده سنی افراد درگیر مراجعه کننده از ۱۶ تا سنین بالاتر و حدود ۵۵ سال متغیر است. باز هم در خصوص اینکه کدام رده سنی بیشتر درگیر سوء مصرف مواد است نمی‌توانیم نظر قطعی بدهیم، چون تمام اطلاعات ما محدود به افراد مراجعه کننده است و از بقیه افرادی که مصرف کننده هستند اطلاعی نداریم. حتی درباره وضعیت این افراد در خانواده، نتیجه‌گیری و تعمیمی نمی‌توانیم داشته باشیم، چون برخی از افراد به صورت محرمانه به مرکز مراجعه می‌کنند و خانواده آنان در جریان نیستند. مواردی هم هست که خانواده در جریان موضوع قرار دارد و یا تعداد بیشتری از افراد خانواده درگیر مصرف مواد هستند.
مصرف مواد چه تأثیراتی بر زندگی فرد دارد؟ به عنوان مثال چگونه می‌تواند زندگی یک مادر را تحت تأثیر قرار دهد؟
این یک پرسش کلی است و اینکه مصرف مواد چه تأثیری دارد قابل بحث و تحقیق است. در واقع اعتیاد و مصرف مواد مخدر موضوعی است که نیاز به تحقیق گسترده دارد. به‌طور کلی مواد مخدر مستقیماً روی مغز و نیز هورمون‌ها تأثیر دارد. یک مادر درگیر اعتیاد که صاحب فرزند است، زمانی که مواد مصرف نموده با فرزند خود رفتار بهتری دارد و در غیر اینصورت هرگونه جنب و جوش و شیطنت فرزندان برای او غیر قابل تحمل می‌شود و به همین دلیل است که اعتیاد، نوعی بیماری محسوب می‌شود و نیاز به درمان دارد.
گاهی مادران این مسأله را از فرزندان خود پنهان می‌کنند، اما گاهی هم این اتفاق رخ نمی‌دهد و ممکن است مشاهده این رفتار از مادر توسط فرزندان سبب تابوشکنی شده و فرزندان نیز به مصرف مواد روی بیاورند. در هر صورت اعتیاد مادران می‌تواند از ابعاد گوناگونی آسیب‌زا باشد.
وضعیت شغلی و تحصیلی و اجتماعی مراجعه کنندگان به چه صورت است؟
در مورد آقایان از تمام رده‌های شغلی و تحصیلی و مالی و اجتماعی مراجعه کننده داریم، اما در خانم‌ها اینگونه نیست.
بنابراین آیا می‌توان گفت زنانی که شرایط اجتماعی و تحصیلی و شغلی بالاتری دارند، کمتر از مردان دارای موقعیت مساوی، دچار مصرف مواد می‌شوند؟ و اینکه زنان تنها در شرایط خاصی به اعتیاد روی می‌آورند؟
همانطور که گفته شد ما از هر رده و موقعیت مالی و اجتماعی مراجعه کننده مرد داریم، اما درباره چرایی اینکه مراجعه کننده زن تحصیلکرده یا دارای موقعیت اجتماعی بالا نداریم نمی‌توانیم قطع به یقین اظهارنظر کنیم. این موضوعی است که اگرچه قابل توجه است، اما نیاز به تحقیقات و مطالعات اجتماعی و فرهنگی دقیق دارد.