چشم امید هنرمندان، به فعالیت مجدد انجمن کاریکاتور تبریز
مهدیه صباغ‌کار کاریکاتوریست خلاق و خوش ذوقی است که علاقه به هنر را چون موهبتی الهی از ابتدای کودکی در نهادش به ودیعه داشته و سرانجام این علاقه و استعداد را در کاریکاتور محک زده و حالا، هجده سال است که در این زمینه فعالیت می‌کند. صباغ‌کار متولد ۱۳۶۱ است و از اولین سال‌های حضور در عرصه کاریکاتور، در جشنواره‌های ملی و بین‌المللی خوش درخشیده و کسب مقام داشته است. در گفتگویی که با هم داشتیم به بررسی برخی مسائل مربوط به هنر کاریکاتور من جمله تعطیلی انجمن کاریکاتور پرداختیم.
خانم صباغ‌کار لطفاً برای شروع مخاطبان ما را با دو هنر کاریکاتور و کارتن و تفاوت‌های آن آشنا کنید.
در ابتدا می‌خواهم از شما تشکر کنم که در محیطی بسیار وزین و فرهنگی به حرف‌های هنرمندان و هنردوستان ارج می‌نهید و سلامی دارم خدمت خوانندگان نشریه‌ی ارزشمندتان. واژه کاریکاتور که ریشه آن از واژه‌ی ایتالیاییِ کاریکاتورا گرفته شده و فعل آن کاریکاره به معنی «بار کردن» است، نخستین بار در سال ۱۶۴۶ توسط شخصی به نام موسینی به کار برده شد. با این حال در اصطلاح عامه، کاریکاتور به طراحی از روی سوژه‌ی مشخص مخصوصاً چهره افراد به شیوه‌ی دفرمه همراه با حفظ ویژگی‌های ظاهری فرد و تلفیق با بُن مایه‌هایی از طنز گفته می‌شود، که ممکن است سرگرم کننده و خنده‌دار به نظر برسند اما در حالت کُلی حامل مفاهیم و پیام‌های مهم و عمیقی هستند.
واژه کارتون هم مانند واژه کاریکاتور ریشه ایتالیایی دارد و به معنی «کاغذ و مقوای ضخیم» بوده است. کارتون در زبان و نگرش عموم جامعه به برنامه‌های تلویزیونی مخصوص کودکان می‌گویند که نه تنها کودکان بلکه بزرگسالان را سرگرم می‌کند. اما در دنیای هنر، کارتون به آثاری گفته می‌شود که بخشی از صفحات روزنامه یا نشریه‌ها را در برمی‌گیرد و معمولاً به بیان موضوعات روز به صورت فکاهی و طنز می‌پردازد. گستردگی در سبک‌ها و حالت‌های کاریکاتور گاهاً به جغرافیای محل زندگی هنرمند و گاه به سبک و نگرش شخصی او بستگی کامل دارد.
به نظر من کارتون شاید نسبت به مفاهیمی که کاریکاتور بیان می‌کند، بار معنایی کمتری داشته باشد و تا حدودی به بیان مفاهیم سطحی بپردازد. همچنین از هنر کارتون برای بازگو کردن روایت و داستان هم استفاده می‌شود که در کتاب‌های مصور کاربرد زیادی دارد و به عنوان عاملی جذب کننده می‌تواند در گرایش ذهن مخاطب به این شاخه از هُنر نقش به سزایی ایفا نماید.
فعالیت هنری را از چه زمانی شروع کرده‌اید؟
من ابتدا وارد عرصه‌ی خوشنویسی شدم و در این شاخه‌ی هنری تا سطوح عالی پیش رفتم. حضور در انجمن خوشنویسان و بودن در محضر اساتید عالی‌قدر خوشنویسی همیشه مایه‌ی مباهات من بوده و هست. اواخر سال ۸۴ بود که با کاریکاتور آشنا شدم. البته قبل از آن هم همیشه به مقوله‌ی عمیق و پرمفهوم کاریکاتور دقت داشتم ولی با توجه به مهارت نسبی‌ام در امر طراحی، تصمیم گرفتم به صورت جدی وارد کار کاریکاتور بشوم.
وضعیت کاریکاتور تبریز را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ مخاطبان ارتباط خوبی با کاریکاتور برقرار می‌کنند؟
بله. وضعیت کاریکاتور در شهرمان جایگاه برجسته‌ای در سطح کشور دارد. با وجود هنرمندان این رشته در تبریز جایگاه کاریکاتور تا حدودی جا افتاده‌تر از شهر‌های دیگر هست.
در گذشته آنچه که در مجلات و نشریات از کاریکاتور چهره به طبع و چاپ می‌رسید حاصل اغراق بیش از حد در ساختار چهره‌ی سوژه بود و این باور در بین مردم رایج شده بود که کاریکاتور بیشتر در ترسیم اغراق‌آمیز صورت افراد تبلور می‌یابد. اما با رُشد مدیا در تمام عرصه‌ها چه حالت نشریات، چه حالت مجازی الان عموم مردم با مفهوم عمیق و قدرت بلامنازع کاریکاتور در عرصه‌های فرهنگی زیست محیطی و روابط اجتماعی آشنا شده‌اند.
با پیشرفت جریان به اشتراک گذاری مقوله‌های هنری، من جمله کاریکاتور از طریق فضای مجازی؛ توجه و دقت مخاطبان هم بیشتر شده، من خودم شاهد فرهنگ‌سازی بسیار سازنده از طریق هنر کاریکاتور در عرصه زیست محیطی و رفتار و فرهنگ شهری هستم.
انحلال انجمن کاریکاتور و تعطیلی خانه‌ی کاریکاتور چه تأثیری روی کار شما و سایر هنرمندان گذاشت؟
متاسفانه انحلال انجمن حرکت نامطلوبی در راستای ابراز و بیان هُنر کاریکاتور بود، چون آنجا محفلی مفید برای برگزاری مسابقات کاریکاتور فراهم می‌شد. در کنار این مسابقات کَشف و تشویق استعداد‌های نوپای هنرمندان جوان‌تر از ویژگی‌های برجسته انجمن بود و با آموزش‌های اصولی می‌توانست قدم بزرگی برای ترقی و تعالی هنر کاریکاتور کشور عزیزمان باشد. کتابخانه‌ی ارزشمند و کامل و گالری پر طمطراق آن مکان خوبی برای گردهمایی بسیاری از هنردوستان و هنرمندان از نقاط مختلف کشور شده بود.
امیدوارم با مساعدت و پشتیبانی مسئولان دغدغه‌مند و هنرپَرور و همت خود هنرمندان به زودی شاهد ازسرگیری فعالیت مجدد انجمن کاریکاتور باشیم، چون در فضای هنری جهان می‌توانیم و البته پیشتر‌ها توانسته‌ایم در سایه‌ی این کاریکاتور حرف و افکار خودمان را بیان کنیم.
به عنوان یک زن کاریکاتوریست با چه چالش‌هایی روبرو بوده‌اید؟
چالش‌های پیش روی ما چه به عنوان بانوان کاریکاتوریست و چه آقایان صاحب سبک و هُنر، در کنار سختی‌های عمیق معیشتی برای هنرمندان، عدم توجه و همکاری و پشتیبانی از این هنر وزین است در صورتی که نهادهای فرهنگی، چه انتفاعی و چه غیرانتفاعی در راستای تقویت بنیان این شاخه از هُنر پیشقدم بشوند، بی‌تردید شاهد شکوفایی و رُشد چشمگیر در این عرصه خواهیم بود چون هنرمندانی که در این عرصه خالصانه تلاش می‌کنند در بسیاری از اوقات با بی‌مِهری‌ها، عدم توجه و ارزش‌گذاری روبرو هستند که این عدم پرداختن به مشکلات عدیده‌ی هنرمندان، اسباب انفعال و دلسردی را فراهم آورده است.
در پایان باز هم از زحمات نشریه خوب شما تشکر می‌کنم و امیدوارم در سایه اطلاع‌رسانی و پرداختن به موضوعات هنری و فرهنگی، زندگی‌مان زیباتر و پربارتر گردد.
مصاحبه از: سئویل محدث