اول از فعالیتهای فرهنگی خودتان برای خوانندگان صدای زنان بفرمایید.
فعالیتهای فرهنگی من عمدتاً در پیوند با نیازهای اجتماعی و در بسترهای مشارکتی شکل گرفتهاند. در سالهای اخیر، بهعنوان عضو انجمن توسعه فرهنگ شهروندی، با تمرکز بر ارتقای آگاهی عمومی، ترویج و توسعهی فرهنگ شهروندی، و تقویت مشارکت مدنی، به طراحی و اجرای برنامههای فرهنگی پرداختهام.
از همینرو، فعالیتهای من همواره ناظر به نیازهای واقعی جامعه بودهاند؛ چه در قالب برگزاری سلسلهنشستهای چیستی و چرایی حقوق شهروندی، تحلیل و نقد کتاب و گفتوگوهای بیننسلی، چه در طراحی کمپینهای فرهنگی با رویکردی مشارکتی.
باور دارم که فرهنگ، امری صرفاً فردی یا نمادین نیست، بلکه ریشه در بسترهای اجتماعی دارد و نقش بنیادینی در شکلدهی به روابط، هویت جمعی، و کیفیت زیست شهری ایفا میکند.
در این مسیر، تلاش کردهام میان ساختار و احساس، پلی بزنم تا فرهنگ نه فقط در قالب محتوا، بلکه در شیوهی ارتباط و مشارکت نیز متجلی شود.
از تجربههای شخصی خود در زمینهی علاقه به کتاب و مطالعه برایمان بگویید؛ چه کتابی زندگی یا نگاه شما را تغییر داده است؟
کتابخوانی جدی برای من از دوران راهنمایی آغاز شد؛ آنهم با آثار اجتماعی دکتر علی شریعتی. این کتابها، با زبان پرشور و دغدغهمندشان، نخستین دریچههای تأمل اجتماعی و مسئولیت فرهنگی را به رویم گشودند و نقش مهمی در شکلگیری نگاه انتقادی و آرمانگرایانهام ایفا کردند.
با این حال، تا سالهای دانشگاه با دنیای رمان فاصله داشتم. نخستین رمانی که خواندم، به پیشنهاد یکی از دوستانم، «دزیره» بود که درهای تازهای به سوی تجربهی زیسته و تخیل برایم باز کرد. از آن پس، رمان برایم نه صرفاً یک قالب ادبی، بلکه مجالی برای درک عمیقتر از انسان، جامعه و خودم شد.
این گذار از کتابهای نظری به داستانی، برایم نوعی توازن میان اندیشه و تخیل ایجاد کرد و همچنان در مسیر فرهنگیام الهامبخش است.
همچنین به یاد دارم یکی از اساتیدم روزی گفت: «هر ماه یک کتاب بخر. اگر نخواندی هم مهم نیست؛ روزی همهی آنها را خواهی خواند.» این جمله، برای من نه فقط توصیهای برای کتابخوانی، بلکه نوعی نگاه به زمان، رشد و صبوری بود.
از آن پس، کتاب برایم تنها ابزار یادگیری نبود، بلکه همراهی بود در مسیر زندگی و باور به اینکه هر کتاب، در زمان خودش، دریچهای خواهد گشود.
خانم دوستدار، چه انگیزهای باعث شد کمپین «دست در دست کتاب» را راهاندازی کنید؟
انگیزهی راهاندازی کمپین «دست در دست کتاب»، از تجربهی چندسالهی فعالیت در گروه کتابخوانیای نشأت گرفت که از سال ۱۳۹۷ آغاز کردهایم. در این جمع، تاکنون بیش از پنجاه عنوان کتاب از حوزههای مختلف اجتماعی، فلسفی، ادبی و تاریخی مطالعه و گفتوگو کردهایم.
این تجربه، بهتدریج برایم روشن کرد که آگاهی اجتماعی، گفتوگوی فرهنگی، و شکلگیری جامعهی مدنی، همگی از دل کتابخوانی جمعی و مشارکت فکری میگذرند. کتاب در این تجربه، صرفاً یک منبع اطلاعاتی نبود؛ بلکه بستری بود برای همفکری، همدلی، و بازاندیشی در مسائل روزمره و بنیادین جامعه.
کمپین «دست در دست کتاب» با همین نگاه شکل گرفت: ترویج کتاب بهعنوان هدیهای فرهنگی و مشارکتی، نه فقط برای مطالعه، بلکه برای پیوند دادن انسانها به یکدیگر، به اندیشه و به امید است.
تعریف شما از کار داوطلبانه چیست؟
کار داوطلبانه، از نگاه من، صرفاً انجام فعالیتی بدون دریافت دستمزد نیست؛ بلکه نوعی تعهد اخلاقی و فرهنگیست به زیست جمعی، به بهبود شرایط اجتماعی، و به بازسازی پیوندهای انسانی.
در بستر جامعهای که با چالشهای متعددی روبهروست، کار داوطلبانه میتواند بستری باشد برای تمرین همدلی، مسئولیتپذیری، و مشارکت فعال در ساختن آیندهای بهتر. این نوع فعالیت، نه فقط به حل مسائل کمک میکند، بلکه به رشد فردی، تقویت سرمایهی اجتماعی، و شکلگیری هویت مدنی نیز منجر میشود.
برای من، کار داوطلبانه زمانی معنا دارد که با نیاز واقعی جامعه پیوند خورده باشد.
در کمپین «دست در دست کتاب» بیشتر بر چه گروه یا قشری از جامعه تمرکز دارید؟ کودکان، زنان یا عموم مردم؟
در کمپین «دست در دست کتاب»، تمرکز اصلی بر اقشاریست که کمتر در جریان رسمی فرهنگی دیده میشوند، اما ظرفیت بالایی برای مشارکت، یادگیری و تأثیرگذاری دارند؛ بهویژه جوانان، دانشآموزان، و خانوادههایی که به دلایل اقتصادی یا ساختاری، دسترسی آسانی به کتاب و فضای گفتوگوی فرهنگی ندارند.
هدف ما این است که کتاب را نه صرفاً بهعنوان یک کالای آموزشی، بلکه بهعنوان هدیهای پیونددهنده به این گروهها برسانیم.
همچنین، با طراحی مراسمهای مشارکتی و همکاری با کتابفروشیها، تلاش کردهایم فضایی فراهم کنیم که افراد از گروههای مختلف اجتماعی بتوانند در کنار هم، تجربهی کتابخوانی را به بخشی از زیست فرهنگی خود تبدیل کنند.
برنامهها و فعالیتهای اجرایی این کمپین در هفتهی کتاب چه هستند؟ (کارگاه، پویش مجازی، هدیهی کتاب و …)
در هفتهی کتابخوانی، کمپین «دست در دست کتاب» با مجموعهای از برنامههای فرهنگی و مشارکتی آغاز بهکار خواهد کرد. این هفته، نقطهی شروع رسمی کمپین است و بستری برای گسترش دامنهی اثرگذاری آن در سطح شهر است.
مهمترین برنامههای این دوره عبارتاند از:
افتتاح رسمی کمپین با معرفی اهداف، چشمانداز و شیوهی مشارکت شهروندان
آغاز فرآیند جذب سفیران کتاب از میان فعالان فرهنگی، کتابخوانان و علاقهمندان به ترویج فرهنگ مطالعه
برگزاری نشستها و مراسم گروههای کتابخوانی در سطح شهر، با هدف تقویت پیوندهای اجتماعی، تبادل تجربههای مطالعاتی، و ایجاد فضای گفتوگوی فرهنگی
همکاری با کتابفروشیها و نهادهای فرهنگی برای طراحی آیینهای کتابهدیه، تخفیفهای ویژه و برنامههای مشارکتی
انتشار محتواهای فرهنگی و تبلیغاتی کمپین در فضای مجازی، با تأکید بر زیبایی، معنا و دعوت به مشارکت
این برنامهها با رویکردی مشارکتی و ناظر به نیازهای واقعی جامعه طراحی شدهاند تا کتابخوانی، نه فقط بهعنوان یک عادت فردی، بلکه بهعنوان کنشی اجتماعی و فرهنگی در سطح شهر گسترش یابد.
شما بهعنوان یک زن فعال فرهنگی، نقش بانوان را در ترویج فرهنگ کتابخوانی چگونه میبینید؟
بانوان، بهواسطهی نقشهای چندگانهای که در خانواده، آموزش و جامعه ایفا میکنند، جایگاهی کلیدی در ترویج فرهنگ کتابخوانی دارند. از یکسو، بسیاری از نخستین مواجهههای کودکان با کتاب، از طریق مادران و زنان خانواده شکل میگیرد؛ از سوی دیگر، زنان در مقام معلمان، مربیان، کتابداران و فعالان فرهنگی، نقش مؤثری در گسترش فضای مطالعه و گفتوگوی فرهنگی دارند.
زنانهسازی فرهنگ کتابخوانی یعنی فراهمکردن فضاهای امن، در دسترس و معنادار برای مشارکت زنان در فرآیند مطالعه. این امر نهتنها به رشد فردی آنان کمک میکند، بلکه به افزایش تابآوری اجتماعی، تقویت سرمایهی فرهنگی خانوادهها و ارتقای سطح آگاهی عمومی نیز منجر میشود.
در تجربهی من، بسیاری از گروههای کتابخوانی، بهویژه در سطح محلی، با محوریت زنان شکل گرفتهاند؛ زنانی که با دغدغه، پیگیری و خلاقیت، کتاب را به ابزاری برای پیوند و گفتوگوی فرهنگی بدل کردهاند.
فکر میکنید در جامعهی امروز ایران، چه موانعی در مسیر علاقهمندی مردم به مطالعه وجود دارد؟ و چگونه میتوان کتاب را دوباره به یکی از عناصر اصلی زندگی خانوادهها تبدیل کرد؟
در جامعهی امروزی، مهمترین موانع علاقهمندی به مطالعه شامل مشکلات اقتصادی، غلبهی فضای مجازی، ضعف نظام آموزشی، و نبود زیرساختهای فرهنگی پایدار است. این عوامل باعث کاهش انگیزه، تمرکز و دسترسی به کتاب میشوند.
موانع اصلی در مسیر علاقهمندی به مطالعه:
مشکلات اقتصادی و معیشتی:
بسیاری از خانوادهها در اولویتبندی هزینهها، کتاب را کالایی لوکس تلقی میکنند. افزایش قیمت کتاب و کاهش قدرت خرید، مانعی جدی برای دسترسی به منابع مطالعاتی است.
غلبهی فضای مجازی و محتوای سطحی:
حضور پررنگ شبکههای اجتماعی و محتوای کوتاهمدت، تمرکز و حوصلهی مطالعهی عمیق را کاهش داده است. افراد به دریافت سریع اطلاعات عادت کردهاند و کتابخوانی نیازمند صبر و تأمل است.
ضعف نظام آموزشی در ترویج مطالعهی آزاد:
تمرکز مدارس و دانشگاهها بر کتابهای درسی و آزمونمحور، باعث شده مطالعه بهعنوان یک فعالیت لذتبخش و اختیاری کمتر معرفی شود. دانشآموزان اغلب کتاب را با اجبار و فشار مرتبط میدانند.
نبود زیرساختهای فرهنگی پایدار:
کمبود کتابخانههای محلی، نبود برنامههای مشارکتی کتابخوانی، و ضعف در تبلیغات فرهنگی، باعث شده کتابخوانی به یک کنش جمعی و جذاب تبدیل نشود.
فقدان الگوهای فرهنگی و رسانهای:
در بسیاری از رسانهها، چهرههای فرهنگی و کتابخوان کمتر دیده میشوند. نبود الگوهای الهامبخش، بهویژه برای نسل جوان، مانع شکلگیری انگیزهی درونی برای مطالعه است.
برای تقویت علاقهمندی به مطالعه، باید هم به زیرساختها توجه کرد و هم به روایتهای فرهنگی. کتاب باید دوباره به زندگی روزمره بازگردد.
چه برنامههایی برای ادامهی این کمپین پس از هفتهی کتاب در نظر دارید؟
تداوم کمپین «دست در دست کتاب» پس از هفتهی کتابخوانی، بر پایهی گسترش مشارکت مردمی، تثبیت زیرساختهای فرهنگی، و تقویت ارتباط با نهادهای آموزشی و شهری برنامهریزی شده است.
مهمترین برنامههای پیشرو عبارتاند از:
تثبیت شبکهی سفیران کتاب و طراحی دورههای آموزشی برای توانمندسازی آنان در زمینهی ترویج کتابخوانی و گفتوگوی فرهنگی
برگزاری نشستهای فصلی گروههای کتابخوانی با محوریت موضوعات اجتماعی، ادبی و تاریخی، و با حضور نویسندگان، پژوهشگران و فعالان فرهنگی
طراحی آیینهای کتابهدیه در مناسبتهای ملی و محلی با همکاری کتابفروشیها، مدارس و شوراهای فرهنگی
توسعهی همکاری با نهادهای دانشگاهی، شهرداریها و سازمانهای مردمنهاد برای تأمین منابع، فضا و حمایتهای ساختاری
تولید محتوای فرهنگی و تبلیغاتی در فضای مجازی با هدف حفظ ارتباط با مخاطبان و دعوت مستمر به مشارکت
ارزیابی دورهای کمپین از طریق نظرسنجیها، گزارشهای فعالیت و بازخوردهای مردمی، بهمنظور بهبود مستمر و افزایش اثربخشی
هدف ما این است که «دست در دست کتاب» به یک جریان فرهنگی پایدار بدل شود؛ جریانی که نه فقط در هفتهی کتابخوانی، بلکه در تمام سال، حضور و اثرگذاری خود را حفظ کند.
اگر بخواهید پیام نهایی این پویش را در یک جمله بیان کنید، چه میگویید؟
کتاب، پیوندیست میان انسانها، اندیشهها و آیندهها. کمپین «دست در دست کتاب» با هدف ترویج فرهنگ مطالعه، تقویت گفتوگوی فرهنگی و گسترش مشارکت اجتماعی شکل گرفته است. بیایید با هم، کتاب را به آیینی جمعی بدل کنیم؛ هدیهای برای اندیشیدن، احساس کردن و ساختن جهانی بهتر.
گفتگو از: معصومه شکوهی