آسیب شناسی رمالی و دعانویسی
چند سال است که در عبور‌های روزمره‌ام از معابر عمومی، صحنه‌ای به کرات به چشمم می‌خورد: «شی‌ای با نخی آویزان از درخت» … درونش دعا و طلسمی برای منظوری نامعلوم که با خطی عجیب و رموزی غریب نوشته شده… دعانویسی و طلسم و جادو سابقه‌ای کهن در فرهنگ بشری دارد. بنیاد این امور، حل مسئله با توسل به نیروهای غیبی است چه برای اهدافی مثبت مانند گشایش بخت دختر و… به نام جادوی سفید و چه برای اهداف منفی مانند خانه خراب کردن کسی و… به نام جادوی سیاه.
و کابردهای فراوانی از درمان بیماری گرفته تا رونق کسب و کار، دفع دشمنان و … دارد.
وجود نهاد سحر و جادو، در قرن‌ها و هزاره‌های قبل، البته چندان عجیب به نظر نمی‌رسد. در فقدان علوم تجربی و انسانی پیشرفته، توسل به نیروهای غیبی برای سبب شناسی و حل مسائل، نرمال است.
اما در جامعه‌ی امروز ایران، متأسفانه به جای کاسته شدن، روز به روز شاهد رونق هر چه بیشتر بازار سحر و جادو و دعانویسی هستیم و عده‌ای از میدان‌داران این عرصه شیوه‌های خود را به روز کرده، از طریق شبکه‌های اینترنتی، مشتریان‌شان را شکار می‌کنند.
طبق گزارش محققین، محل کار برخی دعانویسان آنقدر شلوغ است که مراجعین برای نوبت سر و دست می‌شکنند!! و درآمد برخی‌شان، حتی از یک پزشک متخصص بیشتر است.
چرا ؟ … احتمالا علاوه بر ناآگاهی، به این دلیل که در جامعه امروز ایران شاهد افزایش روز به روز مشکلات مردم، عدم ثبات اقصادی و اجتماعی، ابهام مفرط در روند آینده امور و افزایش تضاد‌ها و تعارض‌ها‌ی بین فردی هستیم.
وقتی اوضاع تحت قاعده و به سامان نباشد، مردم از اینکه بتوانند روند اوضاع را پیش بینی کنند و بر آن تأثیر بگذارند، خود را عاجز می‌یابند؛ لذا دست به دامان کسانی می‌شوند که ادعا می‌کنند، می‌توانند با توسل به نیروهای غیبی از کارشان گره‌گشایی کنند و در این راه از اوراد و اذکار و اشیا و روش‌های عجیب و غریبی استفاده می‌کنند که برگرفته از علوم خفیه و غریبه است.
علوم غَریبه دانش‌های سری، شگفت‌انگیز و دور از دسترس عموم است که در مقابل علوم متعارف قرار دارد. موضوع این علوم نیروهای غیرعادی و اسرارآمیز است که تصور می‌شود آگاهی و کنترل آن، به انسان توانایی کارهای فوق العاده را می‌دهد.
در تاریخ اسلامی، علوم غریبه ابتدا شامل سِحر، پیشگویی با ستاره‌ها (احکام نجوم یا تَنجیم)، چشم بندی و شُعبده‌بازی بوده، سپس پنج علم یونانی کیمیا، لیمیا، هیمیا، سیمیا و ریمیا به آنها اضافه شد. در بعضی منابع شیعی، علوم دیگری مانند جَفر، رَمل، خواص اسماءالله، اعداد و حروف از علوم غریبه به شمار آمده‌اند.
بیشتر تاریخ‌نویسان معتقدند علوم غریبه رواج‌یافته بین مسلمانان، ترکیبی از میراث تمدنی بابِل، یونان، زرتشتیان، مصر و اعراب جاهلی است. شماری از علوم غریبه در اواخر بنی‌امیه با ترجمه کتاب‌های یونانی و قبطی به عربی، میان مسلمانان راه یافت. این علوم پس از بنی عباس و حمله مغولان در حکومت‌های ایلخانیان، تیموریان و صفویه گسترش یافت (رجوع شود به: ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق.).
و اما چرا دعا نویسان از این علوم خفیه و غریبه، حروف ابجد و نمادها و اشیای مرموز استفاده می‌کنند؟ این یک انتخاب کاملاً عامدانه و آگاهانه و زیرکانه است.
وقتی مردم، هیچ اطلاعی از زبان و رموز و قواعد این عرصه ندارند، باب تحلیل و نقد و ایرادگیری و اعتبارسنجی و راستی‌آزمایی بسته می‌شود و لاجرم آنچه به آنها گفته می‌شود را با خضوع و خشوع و سکوت می‌پذیرند و این مخفی بودن و پنهان ماندن اسرار اوراد و طلسم‌ها و …، به دعانویان و جادوگران اجازه می‌دهد بی آنکه گردی از نارضایتی و اعتراض و نقد بر دامانشان بنشیند، به چپاول مردم بپردازند و احترام و منزلت خود را حفظ کنند.
همچنین به نظر می‌رسد نوعی گرایش به تجربه‌ی وادی‌های راز آلود، مبهم، غیر عادی، غیر منتظره و حیرت انگیز ، کم و بیش در همه انسان‌ها وجود دارد که عرصه را برای سوء استفاده شیادان باز می‌کند.
و اما دعانویسی و رمالی چه آسیب‌هایی می‌تواند به دنبال داشته باشد؟
این سوال مهمیست که پژوهش‌های عمیق روان شناختی، «جامعه ـ مردم» شناختی را می‌طلبد و من اینجا اختصاراً به چند مورد اشاره می‌کنم:
- دعانویس‌ها معمولاً برخی جمله‌های کلیشه‌ای دارند که برای بسیاری از مردم تکرار می‌کنند:
تو یک دشمن داری.
تو را طلسم کرده‌اند.
کسی از تو بدگویی می‌کند.
کسی می‌خواهد زندگی‌ات را متلاشی کند.
گره در کارت انداخته‌اند.
بخت تو را بسته‌اند.
کسی به تو حسادت می‌کند.
و از این قبیل…
این جملات، یک بدبینی مبهم در فرد ایجاد می‌کند و چون نمی‌داند دقیقاً چه کسی دشمن یا حسود یا کارشکن اوست، کم و بیش نسبت به بسیاری از اطرافیانش مظنون می‌شود. این وضعیت، فرد را به سوی بدبینی، تعبیر منفی از گفتار و رفتار دیگران، شکاک بودن دائمی، توهم توطئه و یک ذهنیت شبه پارانویایی می‌کشاند. و خود این حالت می‌تواند مناسبات اجتماعی فرد را، بیش از پیش به سوی تخریب و تعارض بکشاند.
- وقتی کسی به دعانویسی اعتقاد و اعتماد دارد، اراده خود را وامی‌نهد. در راه حل مشکلش تلاش نمی‌کند و کم کم به سوی نوعی «درماندگی آموخته شده» پیش می‌رود که کلید را در دست کارچاق کن‌های مابعد الطبیعه می‌بیند، نه اراده و تلاش و همت خودش.
- در میان انواع اعتیاد، باید اعتیاد به دعا نویس و… را هم تعریف کرد. دعانویسان بر آنند که پس از گذشت مدتی دعا از اثر می‌افتد و بنزین تمام می‌کند، پس باید با مراجعات مرتب و مکرر به دعا نویس، دعای دشارژ شده را، دوباره شارژ کرد! در حقیقت، دعانویسان برای شارژ کردن حساب‌هایشان و خالی کردن جیب مردم، آنها را به خود معتاد می‌کنند.
- نهاد دعانویسی نوعی «تأخر فرهنگی» (Cultural lag) است. تأخر فرهنگی زمانی اتفاق می‌افتد که یک پدیده‌ی فرهنگی، از دانش و تکنولوژی زمانه عقب بماند.
نهاد دعا نویسی و رمالی سبب می‌شود که مردم دانش‌هایی مانند روان شناسی، جامعه شناسی، طب و … را برای درک و حل مشکلاتشان فرو گذارند و به جای تلاش در جهت اصلاح فعالانه و عالمانه زندگی خودشان، به خرافه آویزان شوند و به قهقرا بروند. در این حالت به چرخه‌ای گرفتار می‌شوند که چون بهمنی می‌آید و سنگریزه مشکل‌شان را می‌چرخاند و می‌چرخاند تا به کوهی بدل کند.
- طلسم‌ها و دعا‌هایی که برعلیه دیگران استفاده و در خانه‌ی او مانند بالش، داخل عروسک و… جاسازی می‌شود، دشمنی را افزون‌تر می‌کند. فرد برای اینکه از کردار خود دچار عذاب وجدان نشود، باید صفات منفی حریف را بزرگ‌نمایی و عمل خودش را برای خودش توجیه کند. به علاوه اگر صاحب خانه طلسم و جادو را پیدا کند و راز افشا شود (که اکثراً نیز می‌شود) مناسبات به صورتی غیرقابل ترمیم، تیره خواهد شد.
- شغل کاذبی ایجاد می‌شود که عده‌ای با فریب و چپاول مردم و معمولاً زنانِ (طبق تحقیقات بیشترین مشتریان را زنان تشکیل می‌دهند) ناآگاه به نان و نوایی و جاه و جلالی برسند.
- در ادیان توحیدی، دعا یک امر مقدس است. پل ارتباطی مستقیم و بی‌واسطه ایست بین بنده و پروردگار… دعانویسی و استفاده از جادو و طلسم، این رابطه معنوی را تحریف و به مقوله‌ای برای سودجویی عده‌ای فریبکار، فرو می‌کاهد.
- در برخی موارد، قضیه تنها به سودجویی مادی ختم نشده و به فریبکاری و سوء استفاده‌های اخلاقی نیز می‌انجامد.
برای نمونه می‌توان به مورد زیر اشاره کرد:
طبق گزارش خبرگزاری مهر از استان اصفهان در تاریخ ۶ دی ۱۴۰۲، (کد خبر ۵۹۷۸۳۱۹)، جانشین فرمانده انتظامی استان از شناسایی شخصی که با ترفند دعانویسی و رمالی اقدام به کلاهبرداری از شهروندان می‌کرد، خبر داد.
وی افزود: در بررسی‌های صورت گرفته مشخص شد فرد رمالی با تبلیغ گسترده در شبکه‌های اجتماعی از قبیل اینستاگرام و تلگرام ادعای درمان بیماریهای لاعلاج، بخت‌گشایی، پیدا کردن گم شده‌ها، مجذوب شدن در بین افراد، موفقیت در تحصیل، رفع گرفتاری‌ها و… از طریق آموخته‌های فراعلمی و ارتباط با اجنه و همچنین احضار ارواح اقدام به جذب افراد کرده و برای انجام هرکاری نیز مبالغ هنگفتی را دریافت می‌کند.
فرد مذکور علاوه بر کلاهبرداری از شهروندان اقدام به اغفال دختران جوان و سوءاستفاده از آنان هم می‌کرد.
سر انجام متهم در مخفیگاه خود دستگیر و در بازرسی از محل کار متهم، ۴۰۰ نوع آلات و ادوات رمالی، مبالغ هنگفتی وجه نقد به همراه یک دستگاه کارتخوان کشف شد.
به گفته سردار هاشمی‌فر متهم با همدستی فرد دیگری که از او در پشت پرده استفاده می‌کرد و تجهیز محل کار خود به سیستم صوتی و ایجاد صداهای عجیب و غریب در آن مکان، اعتماد مراجعه‌کنندگان را به خود جلب کرده و با دادن وعده‌های دروغین مبالغ زیادی پول از آنها دریافت می‌کرد که بررسی‌های صورت گرفته، حدود ۵۰ میلیارد ریال کلاهبرداری از شهروندان را حکایت می‌کند و تاکنون بیش از ۱۰۰ نفر شاکی نیز در این پرونده شناسایی شده‌اند.
- دعانویسان و رمالان و … با ادعاهایشان، به دانش طب دهن کجی می‌کنند. آنها ادعا دارند که همه کاستی‌ها و بیماری‌ها را با اوراد و طلسم‌ها شفا می‌دهند. از نازایی گرفته تا سنگ کیسه صفرا!
برخی نیز دکان مشابهی باز کرده و به هر سنگی، خاصیت دارویی منتسب کرده، آنها را به خورد مردم ساده لوح می‌دهند. برای نمونه:
یاقوت لیمویی
از بین برنده سودا و صفرای بدن و مغز، رفع بیماریهای گوارشی، ضد غم و اندوه، فعال کننده جسم و فکر.
سرزنده نگه داشتن دل.
یاقوت قرمز
زیاد کننده انرژی بدن، رفع بیماریهای قلبی و خونی و ویروسی، کم کردن درد قاعدگی، درمان نازایی
لاجورد
مسکن قوی، آرامبخش، زیاد کننده میل به معنویت، زیاد کننده اعتماد به نفس، زیاد کننده حکمت و رفع بیماریهای ریه و گلو و لوزه و میگرن. رفع جن زدگی و تشنج
یاقوت آبی
از بین برنده عصبانیت، زیاد کننده انرژی مثبت و مهربانی، درمان میگرن، درمان سرطان ریه و حنجره، درمان صرع و تشنج
زمرد
درمان نازایی، درمان بیماریهای چشمی و ضعف چشم، پیشگیری از سکته و صرع، درمان ام اس و ای ال اس و پارکینسون، درمان سنگ صفرا و زخم و درد معده، درمان خونریزی داخلی و درمان اسهال خونی، راحت کننده زایمان، جوان کننده مغز، و بازسازی کننده عصب‌ها و سلول‌های تخریب شده مغز و بدن.
البته این‌ها فقط چند نمونه است از تعداد بسیار زیادی از سنگ‌های با خواص معجزه آسای ادعایی.
با این حساب همه دردها با وساطت سنگ‌ها درمان می‌شود و می‌توانیم با خیال راحت دور بیماران را سنگ چینی کنیم، در بیمارستان‌ها را تخته کرده و کادر درمان را مرخص نماییم!
صاحب سایتی که چنین خواصی را برای این سنگ‌ها برشمرده، سپس ادعا می‌کند که ۹۵ درصد سنگ‌های موجود در بازار، تقلبی‌اند و برای اینکه این سنگ‌ها، خاصیت خود را بروز دهند، باید اصل باشند و سنگ‌های اصل را از ما بخرید!
کوتاه سخن آنکه اموری مانند دعانویسی، رمالی، جادوگری ساحری و… عرصه‌هایی‌اند که به مثابه یک آسیب فرهنگی جدی باید مورد توجه مردم شناسان، جامعه شناسان، روانشناسان و سیاستگزاران قرار بگیرد و مردم نیز باید متوجه باشند که این وادی‌های مرموز و پر از پنهان کاری، سرشار از فریب است و آسیب و دروغ…
دکتر نرمینه معینیان، هیئت علمی