مد پایدار؛ راهی که مد برای حفظ محیط زیست باید برود
پروین بابایی
مد هنر-صنعتی است که با تولید انبوه و از رده خارج کردن کالاها به صورت مصنوعی، آسیب‌های بسیاری را مورد توجه محیط زیست نموده و از این رو همواره یکی از موضوعات جنبش‌های زیست محیطی، مد بوده است. جنبش‌های زیست محیطی بسیاری پیرامون مد شکل گرفته، اما در کنار این اعتراض‌ها مد توانسته است موجودیت و بقای خود را حفظ نماید و حتی گاه خود به یکی از مبلغان و تأثیرگذاران حفظ محیط زیست تبدیل گردد.
تم‌های طبیعت گرایانه در مد، بدواً به‌عنوان منابعی برای طراحی راه یافتند. اما سپس به اشاعه پیام‌هایی برای حفظ محیط زیست پرداختند؛ از جمله یک شوی لباس در نیویورک که در آن مدل‌ها بر روی فرشی از چمن مصنوعی راه می‌رفتند و جملاتی مربوط به نجات زمین بر روی تی‌شرت‌ها نقش بسته بود. مدتی طول کشید تا برندهای مختلف به اقدامات مستقیم در راستای حفظ محیط زیست روی بیاورند؛ هر چند در برخی موارد آنان متهم به دور زدن این تبلیغات هستند و از آن صرفاً به عنوان پوششی برای تجارت خود استفاده می‌کنند. به‌عبارتی در برخی موارد محیط زیست تبدیل به یک کلیشه تجاری شده است. به‌عنوان مثال لباس‌هایی که نیاز به خشکشویی دارند می‌توانند به محیط زیست آسیب برسانند، زیرا برخی از حلال‌ها سمی هستند.
برخی طراحان به لباس‌های اسپورت روی آورده اند که حرکتی به سمت دوستی بیشتر با محیط زیست است. البته برخی نیز معتقدند لباس‌های مجلل بدون توجه به اینکه چقدر برای محیط زیست مفید یا مضر هستند، همواره وجود خواهند داشت. به هر حال به گفته یک طراح، انسان‌ها تمایلی ندارند به باغ عدن و پوشش برگ انجیر بازگردند و دشوار به نظر می‌رسد که مد بتواند سازشی قابل توجه با محیط زیست دست یابد.
جنبش‌های زیست محیطی با انتشار کتابی با عنوان «بهار خاموش» نوشته یک زیست شناس امریکایی به نام راشل کارسون در سال ۱۹۶۲ به شکل جدی آغاز شد. این کتاب درباره آلودگی‌های ناشی از مواد شیمیایی در کشاورزی است. در دهه ۱۹۹۰ امور موسوم به «سبز» راه خود را به نشریات مد و منسوجات نیز کشاند. مد سبز از سویی با جنبش‌های فمنیستی و اخلاق مراقبت که فمنیست‌ها از جمله کارولین مرچنت، سوزی گابلیک، واندانا شیوا و کارول گیلیگان مطرح نموده بودند در ارتباط است.
در ۲۲ آوریل ۱۹۷۰ روز زمین برای اولین بار گرامی داشته شد. جنبش‌های زیست محیطی اندکی پیش از آن آغاز شده و فرهنگ مصرفی که چند دهه پیش شکل گرفته بود زیر سوال رفته بود. شرکت‌های بزرگ ناچار شدند بخشی از چرخه زندگی پوشاک تولیدی خود را برای مصرف کننده شفاف سازند. بخشی از آلایندگی پوشاک نیز در مرحله مصرف و از طریق شستشو و خشک کردن رخ می‌دهد. بنابراین مصرف کننده باید به‌شدت درگیر مسأله پایداری شود تا بتوان اثرات آن را تا حد امکان کاهش داد.
صنعت جهانی مد تأثیر گسترده‌ای بر محیط زیست دارد؛ از استخراج مواد اولیه گرفته تا تولید، توزیع، مصرف و دفع لباس همگی به‌عنوان عوامل آسیب‌زا برای زمین شناخته شده‌اند. پیش‌بینی می‌شود با افزایش جمعیت جهان تا سال ۲۰۳۰ مصرف سالانه پوشاک تا ۶۳% افزایش و برای اینکه سیستم مد بتواند پاسخی متناسب با چالش‌های زیست محیطی داشته باشد نیاز به تغییر سطح سیستم‌ها و توسعه یک سیستم مد جدید با الگوی پایداری دارد. با توجه به ماهیت صنعتی مد ایجاد تغییر در این امر پیچیده است.
این الگو شامل مراحل مختلفی است؛ از جمله: ادغام اصول طراحی پایدار در ایجاد محصول، نوآوری در الیاف، شفافیت زنجیره تأمین، مصرف آب و انرژی، نوآوری در حمل و نقل، کاهش ضایعات پلاستیکی و بسته‌بندی، ایجاد برنامه آموزشی جدید در جهت تغییر فرهنگ و راندن تقاضا به سوی پایداری.
اهداف مد پایدار عبارتند از: افزایش ارزش تولید محصولات محلی، طولانی کردن چرخه عمر محصول، افزایش ارزش محصولات بدون زمان، کاهش میزان ضایعات، کاهش آسیب به محیط زیست.
مد پایدار یک حرکت و فرایند تغییر در محصولات و سیستم مد به سمت سازگاری بیشتر با محیط زیست است. مد پایدار ساکنین کنونی و آیندگان را در نظر می‌گیرد. همچنین گونه‌های زنده روی زمین مورد توجه مد پایدار است. این رویکرد تلاش می‌کند تا الیافی کمتر مضر برای طبیعت و یا قابل بازیافت در چرخه طبیعت را در پوشاک به کار گیرد.