هنر چهل تکه در فرهنگ ایران
یکی از صنایع دستی ایران و جهان چهل تکه دوزی است. در برخی از چهل تکه ها قطعات رنگارنگ پارچه در اندازه های مختلف با دقت اندازه گیری و برش زده می شود. این برشها بر اساس شکلهای هندسی است و طرحها از نظم خاصی برخوردارند. اما در برخی نیز برشها پایه و اساس خاصی ندارند و مبنای آن اندازه مواد و مصالح اولیه است. در هر صورت از آنجا که تعداد زیادی از تکه های پارچه در کنار هم قرار می گیرند به آن چهل تکه می گویند.
چهل تکه در ایران با نامهای مختلفی شناخته می شود، از جمله «خاتم دوزی»، «لندره دوزی» و گاهی هم «تکه دوزی». در ایران چهل تکه با تکنیکهای خاص مثل آجیده دوزی یا مطلسه دوزی، بخارا دوزی و رقعه دوزی همراه می شود تا آن را از حالتی ساده خارج کند. جاذبه یک اثر چهل تکه در رنگارنگی و تنوع پارچه هایی است که در آن به کار رفته است. فرد هنرمند تحت تاثیر عوامل محیطی از رنگهای خاص در کار خود استفاده می کند. ابزار کار ساده است، ولی در عین سادگی از اعتقادات، باورها و احساس هنرمند خود صحبت می کند. گاهی برای رفع نیازهای اقتصادی، گاهی برای استفاده شخصی و صرفه جویی در هزینه ها و گاهی برای پرکردن اوقات فراغت و گاهی به عنوان هدیه استفاده می شود. همچنین چهل تکه می تواند به عنوان یک خاطره جمعی در خانواده عمل کند، زیرا هر یک از تکه های پارچه ماجرایی از زندگی را بیان می کند.
در نهایت می توان گفت هنر چهل تکه یک پدیده فرهنگی محسوب می شود، چرا که برخاسته از آن چیزی است که مردم با آن زندگی می کنند. فرهنگ هر جامعه به صورت مجموعه پیچیده ای از دانشها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات، عادات و هر چه که فرد به عنوان عضوی از جامعه خویش فرا میگیرد تعریف میشود. هر منطقه از هر کشوری میتواند فرهنگ متفاوتی با دیگر مناطق آن کشور داشته باشد، اما چهل تکه یکی از اشتراکات فرهنگی در سطح جهان است. در هنر چهل تکه از جزئیترین و کوچکترین قسمت آن که تکه پارچه های کوچک است تا کارکرد آن در بستر فرهنگی و اجتماعی، همچون متنی است که مسائل ارزشمندی را در رابطه با آن جامعه روشن می کند.
آزاده سلمان ماهینی