آذر اندامی در ۱۶ آذر ۱۳۰۵ در محله ساغری‌سازان رشت چشم به جهان گشود؛ تنها دختر خانواده‌ای سنتی که در همان سال‌ها آموزش و رشد برای دختران چندان آسان نبود. با این همه، او از همان کودکی با پشتکار و هوش سرشار، مسیر متفاوتی را برای زندگی خود رقم زد. تحصیلات ابتدایی را با شتاب گذراند و سپس به دارالمعلمات رشت راه یافت و معلمی را آغاز کرد. اما عطش یادگیری او را رها نکرد و در نهایت، در سال ۱۳۳۱ وارد دانشکده پزشکی دانشگاه تهران شد. شش سال بعد مدرک دکترای پزشکی گرفت و تخصص زنان و زایمان را گذراند.
اندامی که روحیه‌ای جستجوگر داشت، برای ادامه راه به انستیتو پاستور ایران پیوست و پس از گذراندن دوره‌های تکمیلی در انستیتو پاستور پاریس، به عنوان میکروب‌شناس و متخصص واکسن‌سازی فعالیت خود را ادامه داد. سال‌های دهه ۱۳۴۰ خورشیدی، ایران درگیر شیوع وبای «التور» بود؛ بیماری‌ای که جان هزاران نفر را تهدید می‌کرد. در آن روزگار تنها امید به واکسن بود و آذر اندامی با تیمی کوچک اما مصمم در انستیتو پاستور ایران توانست واکسن مؤثری تولید کند. این اقدام نه تنها جان هزاران نفر را در ایران و کشورهای همسایه نجات داد، بلکه جایگاه علمی ایران را در عرصه پزشکی جهانی تثبیت کرد.
آذر اندامی تا پایان عمر کوتاهش در خدمت علم و مردم ماند. او در ۲۸ مرداد ۱۳۶۳ بر اثر آمبولی ریه در تهران درگذشت. اما مرگ هم نتوانست میراثش را خاموش کند. به پاس خدمات او به دانش و انسانیت، اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی یکی از دهانه‌های سیاره زهره را به نام «اندامی» ثبت کرد؛ افتخاری که تنها نصیب معدود دانشمندان جهان شده است. امروز در رشت، بلواری و سردیسی به نام او وجود دارد و هر ساله یادش در دل زنان و مردانی که رؤیای علم دارند زنده می‌شود.
داستان آذر اندامی فقط یک روایت فردی نیست، بلکه گواهی است بر اینکه حتی در روزگار سخت و جامعه‌ای سنتی، می‌توان با عزم و دانش مرزها را درنوردید. او نشان داد که زن می‌تواند پزشک، پژوهشگر و نجات‌بخش باشد و همان‌طور که واکسنش به زندگی هزاران نفر امید بخشید، حضورش نیز به نسل‌های بعدی امید داد. اگر امروز زنان ایرانی در حوزه‌های گوناگون علمی، فرهنگی و اجتماعی در حال درخشیدن‌اند، نخستین گام‌ها را پیشگامانی چون آذر اندامی برداشته‌اند که با اراده و ایمان، راه را هموار کردند.
امروز، در سالروز درگذشت او، یادآوری نام آذر اندامی نه فقط احترام به یک دانشمند ایرانی، بلکه ادای دین به الگویی جهانی است؛ زنی که از کوچه‌های رشت برخاست و تا آسمان‌ها و دهانه‌های زهره نامش را جاودان ساخت.
به قلم: پروین بابایی