آذربایجان شرقی با مرکزیت تبریز، یکی از قطب‌های تاریخی، فرهنگی و اقتصادی کشور، گنجینه‌ای کم‌نظیر از جاذبه‌های متنوع را در دل خود جای داده است. ثبت جهانی بازار تاریخی تبریز، وجود مجموعه‌ای از روستاهای هدف گردشگری در دامنه‌های سهند و بزقوش، و برگزاری آیین‌ها و جشنواره‌های بومی، بخشی از این ظرفیت عظیم را نمایان می‌سازد. در سال‌های اخیر، توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی به ایجاد معیشت‌های مکمل برای جوامع محلی و رونق گردشگری در مقیاس خرد انجامیده و چشم‌اندازی نو برای پایداری در این حوزه فراهم کرده است.
از سوی دیگر، طبیعت بکر و زیست‌بوم منحصربه‌فرد جنگل‌های ارسباران، که از آن با عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های مهم زیستی کشور یاد می‌شود، در صورت حفاظت و بهره‌برداری صحیح، می‌تواند به یکی از قطب‌های اکوتوریسم ایران بدل شود. اگرچه این منطقه در سال‌های اخیر با رشد گردشگری همراه بوده، اما هم‌زمان با تهدیدهای زیست‌محیطی چون تخریب منابع، آتش‌سوزی و ورود بی‌ضابطه گردشگران نیز دست‌به‌گریبان است. این موضوع ضرورت مدیریت علمی و مشارکت‌محور در این حوزه را دوچندان می‌کند.
با این وجود، دستیابی به تحول پایدار در گردشگری استان، صرفاً با اتکا به داشته‌های فرهنگی و طبیعی ممکن نیست. یکی از مهم‌ترین موانع موجود، کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل پایدار، اقامتگاه‌های استاندارد در مناطق کمتر توسعه‌یافته، و نبود سازوکارهای مدیریت پسماند به‌ویژه در نقاط پرتردد گردشگری است. همچنین ضعف در بازاریابی و معرفی ظرفیت‌های استان، از جمله در حوزه‌های گردشگری روستایی، کوهستانی و فرهنگی، باعث شده آذربایجان شرقی هنوز آن‌گونه که شایسته است در نقشه گردشگری ملی و بین‌المللی دیده نشود. فقدان تبلیغات هدفمند و حضور موثر در فضای دیجیتال، از دیگر موانعی است که مانع بهره‌برداری پایدار از این ظرفیت‌ها شده است.
نگاه پروژه‌محور و مقطعی به گردشگری نیز از چالش‌های ساختاری مهم به‌شمار می‌رود. در نبود برنامه‌ریزی جامع و مشارکت‌محور، بسیاری از طرح‌های گردشگری به جای تقویت زیرساخت‌ها یا توانمندسازی جوامع محلی، به فشار بیشتر بر منابع طبیعی و فرهنگی منجر شده‌اند.
شعار امسال، فرصتی است برای بازنگری در سیاست‌گذاری‌های کلان و خرد این حوزه؛ فرصتی برای گذار از گردشگری صرفاً درآمدزا به سمت الگویی که به حفظ محیط زیست، تقویت هویت فرهنگی و پایداری اقتصادی مناطق کمک کند. آذربایجان شرقی با توجه به تنوع اقلیمی، ظرفیت‌های انسانی و سابقه تاریخی خود، می‌تواند به یکی از پیشگامان تحقق تحول پایدار در گردشگری کشور بدل شود، اگر سیاست‌گذاری‌ها و اقدامات اجرایی با نگاهی بلندمدت، مشارکتی و محیط‌زیست‌محور همراه شوند.
به قلم: پروین بابایی