این سفر از چند منظر قابل تامل است. از یک سو توافقات و همکاری‌های دوجانبه این دو کشور همسایه که اشتراکات فراوانی دارند می‌تواند به افزایش حجم مبادلات اقتصادی و تجاری دو کشور کمک شایانی نماید و طبق پیش بینی کارشناسان اقتصادی حجم تجارت دوجانبه را در سال ۲۰۲۴ به ۳۲ درصد و حجم ترانزیت کالا را به ۲۳ درصد افزایش دهد. از سوی دیگر اهتمام دو کشور برای رسیدن به تجارت سالانه ۱۰ میلیارد دلاری در سال های آتی را محقق سازد و سردی روابط فیما بین را که در دهه های گذشته به دلایل مختلف بر روابط دو کشور مسلمان و همسایه سایه افکنده را از بین ببرد.
تکمیل و افتتاح اتوبان باکو_آغ‌بند-کلاله-جلفا که ۱۰۷ کیلومتر آن در سواحل ارس واقع شده و همچنین افتتاح پایانه کلاله نیز حایز اهمیت است که هم اکنون با ۵ همت اعتبار عملیات احداث و تکمیل این شاهراه حیاتی دوبانده بطور شبانه روزی از سوی قرارگاه خاتم الانبیاء سپاه پاسداران ادامه دارد. با این طرحها سواحل ارس شکوفا می‌شود و شاهد ایجاد زیربناها و زیرساخت‌های مواصلاتی و گردشگری، افزایش گردشگران ایرانی و خارجی و رونق اقتصادی در مرزهای دو کشور نیز بیشتر خواهیم بود. افزون بر اینها اجرای طرح های آبی و انرژی مشترک از یکسو، کمک به صدور گاز و نفت ایران از طریق خط لوله‌های بین‌المللی احداث شده در خاک جمهوری آذربایجان نیز مورد توجه دولت پزشکیان است و از همه مهمتر اعتمادسازی و رفع موانع توسعه همکاری‌ها فیمابین با دیپلماسی عمومی و شخصی هوشمندانه پزشکیان با علی اف بعنوان دو رئیس جمهور همزبان نیز مورد توجه ناظران سیاسی قرار گرفته است.
یکی از سیاست‌های کلان خارجی ایران، گسترش روابط دوجانبه با کشورهای همسایه و مسلمان است که حتی در قانون اساسی ایران نیز تحریر و گنجانده شده است. از منظر علوم ارتباطات نیز برخی از ممالیک همسایه بدلیل مجاورتهای فرهنگی معنوی و جغرافیایی برای ما مهم و حیاتی اند. یکی از اینها جمهوری آذربایجان است که قرابت و اشتراکات فرهنگی، معنوی و تاریخی بیشتری با ایران دارد.
جمهوری آذربایجان پس از استقلال از اتحاد جماهیر شوروی سابق، بدلیل داشتن مردمی سخت کوش و قانع، منابع، معادن طبیعی آب و دریا، جنگل، نفت و گاز در مسیر ترقی و پیشرفت قرار گرفته و هم‌اکنون طبق اعلام بانک جهانی و همچنین آمار سازمانهای بین‌المللی در مسیر رشد و توسعه پایدار قرار دارد و تورم آن بسیار کاهشی بوده و یک رقمی است و از سوی دیگر تعاملات «حزب آذربایجان نوین» به رهبری الهام علی اف و هوشمندی و ذکاوت وی که دانش آموخته روابط بین‌الملل دانشگاه مسکو بوده و آشنا به زبان های روسی، انگلیسی، فرانسه، ترکی استانبولی و ترکی آذربایجانی است، برای حکمرانی و به حرکت در آوردن موتور متحرکه کارآفرینی و نوآوری درصنوف مختلف، حرکت مطلوب در سطوح ملی و خارجی را سردمداری می‌کند. هم اکنون این کشور با ۱۸۳ کشور روابط دیپلماتیک و سیاسی و اقتصادی دارد.
این جمهوری بزرگترین کشور قفقاز در شرق اروپا و آسیای غربی و در مجاورت دریای خزر با قراردادهای گلستان و ترکمن چای حدود ۲۰۰ سال، پیش از ایران جدا شده و در واقع دومین کشور شیعه نشین پس از ایران است. ۹۷ درصد جمعیت حدود ۱۱ میلیونی آن مسلمان و این کشور عضو شورای هماهنگی کشورهای ترک زبان و سازمان بین‌المللی فرهنگ ترکی است و علاوه بر آن در ۳۸ سازمان جهانی عضویت دارد. یک در صد ذخیره نفت و بخش قابل توجه ذخایر گاز دنیا در آن واقع شده در حالیکه جمعیت آن یک هفتصدم نفوس جهان است، صادرات نفت و گاز در برخی سالهای گذشته درآمدهای دههامیلیارد دلاری سرشاری را نصیب آن کرده که قابل توجه است. درحالیکه واردات آن حدود نصف در آمدهای آن است، پول ملی منات آن جزوه پول‌های با ارزش در میان دول بوده و هر سال رشد اقتصادی مناسب، کاهش تورم، افرایش سرمایه گذاری خارحی، افزایش گردشگران خارجی به بیش از ۲ میلیون نفر و همچنین افزایش صدور محصولات دریایی و کسب درآمدهای حمل و نقل بندری شامل ۷ بندر فعال از مزیت‌های قابل توجهی است که این کشور را در مسیر توسعه قرار داده است. بازپس‌گیری اراضی اشغالی از یکسو و تثبیت موقعیت نظامی خود در قفقاز و همچنین طرح بزرگ اتصال دو دریای خزر و دریای سیاه با پیوند سرزمینی با نخجوان نیز قابل توجه بوده است که هم اکنون با ابتکار ایران و این کشور بزرگراه باکو _کلاله و جلفا در حال احداث و تکمیل است.
تولید ناخالص داخلی آن از ۷۴ میلیارد دلاری سال ۲۰۲۴ عبور می کند و شرکای اقتصادی آن به ترتیب روسیه، ترکیه، چین، سوییس، آمریکا، آلمان، اکراین و ایران است.
گزارش بانک جهانی همچنین نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۶ یعنی ۲ سال دیگر درآمد سرانه مردم این کشور حتی از ایران هم پیشی خواهد گرفت و شهر نفتی و تاریخی باکو با ساخت ۵۰۰ برج اداری، تجاری و استقرار شرکت‌های بزرگ خارجی به دبی دوم در شمال ایران تبدیل می شود. این کشور با ۴ استان اردبیل، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و گیلان همسایه بوده و وقتی به استقلال رسید بیشترین مایحتاجات عمومی اش را از آذربایجان ایران تامین می کرد و بعدها تبریز و اردبیل به جذب گردشگران سلامت تبدیل شده بود که متأسفانه بدلیل نبود چشم اندازهای لازم و سودجویی بخش‌های خصوصی و دولتی این بهار زودرس به خزان تبدیل شد. با این حال کارشناسان منصف سیاسی و آگاه به امور می گویند ایران باید با تنشج زدایی از روابط خود با کشورهای همسایه از جمله جمهوری آذربایجان از موقعیت اقتصادی این کشور و بازار در حال توسعه و بکر آن نهایت بهره را ببرد و با افزایش صادرات تولیدات داخلی و حضور جدی در بازارهای مصرف آن به کسب درآمدهای ارزی بپردازد.
پیش بینی می‌شود حجم تجارت ایران با این کشور در سال ۲۰۲۴ به۳۲ درصد افزایش یابد و حجم حمل و نقل ترانزیتی این کشور از خاک ایران نیز ۲۳ درصد بالا گیرد و با تکمیل و احداث شاهراه این کشور از آغ‌بند به ایران در سواحل ارس زمینه های گسترش روابط دو کشور را افزایش خواهد داد که شامل افزایش تجارت کالا و مسافر و گردشگران محلی و بین المللی نیز خواهد بود و علاوه بر آن به ایجاد زیرساخت های لازم در سواحل ارس کمک شایانی خواهد کرد.
در طول سالهای گذشته بدلیل ناآگاهی در تصمیم سازان و تصمیم گیران در سازمان صداوسیما و وزارت خارجه شاهد تحلیل های غلط و ایجاد جو مسموم در روابط دو کشور بوده ایم. هنوز در بخشی از بدنه صدا و سیما و وزارت خارجه به این کشور مستقل به دید تحقیر می نگرند و بجای چسبیدن به پتانسیل ها و اشتراکات طبل توخالی می زنند که خود حدیث مفصل دارد. متاسفانه ۳ سال پیش حمله یک فرد به سفارتخانه آن در تهران موجب واکنش این کشور و تعطیلی سفارتش در تهران شد که خوشبختانه با گشایش مجدد سفارتخانه ا ‘در محل جدید با دلجویی و عذرخواهی ایران امید می رود شاهد گسترش روایط دوجانبه این دو کشور مسلمان و همسایه در همه ابعاد و زمینه ها باشیم. البته کنسولگری این کشور در تبریز نیز در دولت سید محمد خاتمی و به همت دکتر سبحان اللهی استاندار وقت سختکوش آذربایجان شرقی تصویب و در تبریز افتتاح شد و فعالان اقتصادی و بازرگانی شمال غرب کشور با برنامه ریزی و بازاریابی می توانند در صادرات کالاها و خدمات مورد نیاز این کشور فعال باشند و هم اکنون حضور برخی شرکت‌های بخش خصوصی شهر صنعتی تبریز در جمهوری آذربایجان و نخجوان را شاهد هستیم که کافی نیست و باید اعتراف کرد که بایستی در طول زمان بازار مصرف این کشور را کاملا تصاحب می کردیم و شریک اول تجاری و اقتصادی آن می شدیم که صادرات محصولات نامرغوب با قیمت بالا را در گذشته شاهد بودیم و امید است در دولت فرهیخته دکتر پزشکیان شاهد رویکردی جدید با برنامه های مدون و چشم اندازهای روشن با احترام متقابل باشیم و گفتگوی اخیر جنابان پزشکیان و علی اف و سفر هیات عالی‌رتبه ایران به این کشور نویدبخش توسعه و تعاملات بیشتر بین دو ملت مسلمان و شیعه ایران و آذربایجان خواهد بود تا در کنار هم و در صلح و صفا و تبادلات متقابل در همه زمینه های موجود قدم های محکمی بسوی رشد و ترقی بردارند و بقول سفیر باکو در تهران، برای ایران و آذربایجان هر دو خیر باشد.
به قلم: محمد فرج‌پور باسمنجی