استرس، برخلاف تصور عموم، همیشه منفی نیست؛ بلکه اگر در حدی متعادل و موقت باشد، نوعی آمادگی جسمانی و روانی برای مقابله با شرایط غیرمنتظره ایجاد می‌کند. اما مشکل زمانی پیش می‌آید که استرس شدید باشد، مزمن گردد و به هیجانی فرسایشی بدل شود.
در شرایط عادی نیز موقعیت‌های استرس‌زا وجود دارد، اما به‌ویژه در شرایط جنگ و نامعلومی آینده، فشار روانی می‌تواند شکننده و حتی فلج‌کننده باشد.
پس چه باید کرد؟
دستورالعمل‌های عینی و عملی تا حدودی بستگی به شرایط و موقعیت ویژه‌ی افراد دارد، اما کلیاتی را می‌توان به این ترتیب مطرح کرد:
۱- سعی کنید از انباشته شدن مشکلات ریز و درشت بر ذهنتان بکاهید. اگر اموری دردسرساز و کوچک وجود دارند که شما را نگران می‌کنند و قابل صرف‌نظر کردن هستند، می‌توانید موقتاً آن‌ها را کنار بگذارید.
۲- تنها زمانی معین و کوتاه را در روز به شنیدن اخبار جنگی اختصاص دهید. تعقیب مداوم و طولانی مدت اخبار، ذهن را در درگیری شدید با فجایع قرار می‌دهد و شدت بحران را در روان شما بزرگ‌نمایی می‌کند.
۳- بخشی از روز را به اموری خوشایند اختصاص دهید که احساسات و هیجان‌های مثبت را در شما برمی‌انگیزند؛ مانند مطالعه، مدیتیشن، نیایش، گوش دادن به موسیقی، گردش لذت‌بخش یا هر کاری که حسی خوب در شما ایجاد کند.
۴- ارتباط حضوری یا لااقل تلفنی با کسانی که به شما نزدیک‌اند و شما را درک و حمایت می‌کنند، باعث آرامش خاطر می‌شود.
۵- همان‌طور که ما از دریافت حمایت اجتماعی خرسند می‌شویم و به آرامش می‌رسیم، هر گونه کمک داوطلبانه و خیرخواهانه به دیگران نیز ما را بانشاط، خرسند و امیدوار می‌کند. طبق تحقیقات حوزه پزشکی، کسانی که به دیگران کمک می‌کنند سالم‌ترند و عمر طولانی‌تری دارند.
۶- چه شاغل باشید و چه نباشید، داشتن یک برنامه روتین و هدفمند روزانه می‌تواند ذهن شما را در مسیری مثبت هدایت کند.
۷- باید تلاش کنید نگرانی‌های ناشی از جنگ، شما را دچار رخوت نکند و بتوانید نوعی ورزش یا تحرک بدنی (حداقل پیاده‌روی) را در برنامه هفتگی خود بگنجانید.
۸- مدیریت مسئله‌محور را اتخاذ کنید.
در موضوع جنگ شاید ما نتوانیم به‌تنهایی آن را متوقف کنیم، اما می‌توانیم عوارض آن را در مورد خود و اطرافیان به حداقل برسانیم. مثلاً می‌توانیم با تمهیداتی به خودمان اطمینان بدهیم که هر کاری از دستمان برمی‌آمده، انجام داده‌ایم. این اقدامات ما را تا حدی آسوده‌خاطر می‌کند.
از جمله موارد زیر:
- شماره تلفن‌های ضروری مانند اورژانس، آتش‌نشانی و… را به خاطر بسپاریم یا در دسترس قرار دهیم.
- تعلیمات مربوط به اقدامات لازم هنگام حمله هوایی را فرابگیریم و تمرین کنیم؛ مانند دور شدن از پنجره، محافظت از سر و بدن و شناسایی امن‌ترین نقطهٔ خانه برای پناه گرفتن.
- شیشه‌های پنجره را چسب بزنیم تا در صورت شکستن احتمالی از فروریختنشان جلوگیری شود.
- منابع انرژی خود را مدیریت کنیم تا در صورت کمبود، بتوانیم از منابع ذخیره یا جایگزین استفاده کنیم (مثلاً مقداری آب ذخیره کنیم و…).
- بیشتر از قبل، مقداری از منابع مالی را برای مخارج احتمالی آینده پس‌انداز نماییم.
- شبکه‌ای از دوستان و افراد فامیل ایجاد کنیم تا به یاری یکدیگر بشتابیم، همفکری کنیم و به مشکلات هم رسیدگی کنیم.
- چند مکان امن را از قبل شناسایی کنیم که در صورت لزوم به آنجا برویم.
- خانه را از لحاظ سرقت ایمن کنیم تا در صورت ترک احتمالی و ضروری منزل برای چند روز، آسوده‌خاطر باشیم.
- طرحی برای جایگزین‌ها و آلترناتیوها داشته باشیم. منابع و امکانات خود را از قبل شناسایی کنیم و راه‌حل‌هایی برای مشکلات احتمالی مانند مسائل مالی، جابه‌جایی، خوراک، رفاه و جلب حمایت اجتماعی در نظر بگیریم.
۹- باید بتوانیم قدرت تحمل ابهام و تاب‌آوری را در خود بالا ببریم، انعطاف‌پذیری ذهنی را تقویت کنیم و باور کنیم که انسان قدرت انطباق بالایی دارد. آنچه در ابتدا محال یا بسیار سخت به نظر می‌رسد، با مرور زمان می‌توان به آن عادت کرد.
۱۰- خدمات روان‌شناختی و روان‌پزشکی موجود در اطرافمان را شناسایی کنیم و در صورت نیاز خود یا اطرافیان، از آن بهره بگیریم.
۱۱- در پرتو خودگفت‌وگویی مثبت می‌توانیم بر جنبه‌های مثبت زندگی‌مان تمرکز کنیم و موقعیت پیش آمده را بزرگ‌نمایی نکنیم. در عین حال باید واقع‌بین باشیم و شرایط را دریابیم. بی‌خیالی بیش از حد نیز مضر و مانع تدبیر و دوراندیشی است.
۱۲- امید، در هر شرایطی نجات‌بخش است. ما با اتکا به خالق هستی، توان‌هایی فوق‌العاده در خود داریم. توان مواجهه با مشکلات در ساختار جسم و روان ما موجود است. باید قابلیت‌ها و ظرفیت‌های خود را در جهت مدیریت شرایط دشوار کشف و به کار گیریم و در عین حال دانش زندگی در شرایط سخت را نیز بیاموزیم.
۱۳- باور کنیم که جنگ امری موقتی است و شرایط دشوار بالاخره به پایان خواهد رسید.
به قلم: دکتر نرمینه معینیان