روزگاری تنفس عمیق در هوای آزاد نشاطآور و فرحبخش بود، سرزندگی و امید میبخشید، اما اکنون هوا، این نعمت الهی را تبدیل کردهایم به یک تهدید و از نفس کشیدن میترسیم!.. حق داریم بترسیم، چون نفس کشیدن در هوای آلوده جان میستاند، قربانی میگیرد.
(به گزارش روزنامه شرق، ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴)
در ایران هر ۱۷ دقیقه یک نفر قربانی آلودگی هوا میشود.
گزارشی که برای نخستین بار با همکاری یونیسف تهیه شده است، نشان میدهد کودکان زیر ۵ سال بهویژه آسیبپذیر هستند و تحت تأثیر مشکلات سلامتی متعددی قرار میگیرند؛ از جمله تولد زودرس، وزن کم هنگام تولد، آسم و بیماریهای ریوی.
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در بهمن ۱۴۰۳، در همایش ملی هوای پاک اعلام کرد که آلودگی هوا عامل ۱۵ درصد مرگ کودکان زیر پنج سال در ایران است.
(به گزارش خبرگزاری تسنیم، ۰۴ آذر ۱۴۰۴)
آلودگی هوا در ایران جزو پنج علت اصلی مرگومیر شناخته میشود و تقریباً ۵۴ هزار مرگ منتسب به این آلودگی ثبت شده است.
شاهسونی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، درباره درصد مرگومیرهای ناشی از آلودگی هوا گفت: در ایران، ۲۸ درصد از مرگهای مربوط به سکتهی مغزی، ۲۰ درصد از مرگهای دیابتی، ۳۰ درصد از مرگهای ناشی از بیماریهای مربوط به ایسکمی قلبی (مانند سکته قلبی)، ۴۵ درصد از مرگهای ناشی از بیماریهای مزمن انسدادی ریوی، ۲۴ درصد از مرگهای مربوط به سرطان ریه و ۲۳ درصد از مرگهای ناشی از عفونتهای دستگاه تنفسی تحتانی، ناشی از آلودگی هواست.
(به گزارش دیدارنیوز، ۷ آذر ۱۴۰۴)
سلمان اسحاقی، سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس، با انتقاد از هرگونه تلاش برای کوچکنمایی ابعاد حادثه (آلودگی هوا) تصریح کرد:
افرادی که بهسادگی با جان مردم بازی میکنند، نباید از تنبیه فرار کنند.
سلمان اسحاقی با اشاره به وضعیت اجرای قانون هوای پاک در کشور گفت: متأسفانه دستگاهها اراده و جسارت لازم را برای اجرای این قانون ندارند و تعطیلی مدارس و دورکاریها در زمان آلودگی هوا، صرفاً پاسخگویی به افکار عمومی است و تأثیری بر سلامت مردم ندارد.
به گفته این نماینده مجلس، قانون هوای پاک، قانونی کاملاً جامع است و مجلس آمادگی دارد در صورت ارائه لایحه از سوی دولت، با قید فوریت برای اصلاح آن وارد عمل شود.
سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی بر لزوم شجاعت و اراده قاطع دستگاههای اجرایی برای اجرای قانون هوای پاک تأکید کرد و گفت:
بررسیهای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نشان میدهد بیتوجهی به قانون هوای پاک نهتنها سلامت مردم را تهدید میکند، بلکه هزینههای درمان را چند برابر افزایش میدهد و ضرورت ورود فوری دستگاههای اجرایی برای اجرای این قانون را روشن میکند.
علتهای اصلی آلودگی هوا در ایران
الف. سوزاندن مازوت
(همانطور که در مقالات قبلی نیز اشاره کردهام)، یکی از علل مهم آلودگی هوا در ایران سوزاندن مازوت در نیروگاههاست. این مسئله بهخصوص در فصل پاییز و زمستان به اوج خود میرسد؛ زیرا از سویی نیروگاهها به خاطر ناترازی انرژی، علاوه بر گاز طبیعی از سوخت مازوت استفاده میکنند و از سوی دیگر، پدیدهی وارونگی حرارتی در این فصول باعث انباشت آلایندهها در جو میگردد.
سوزاندن مازوت و بهویژه مازوت نامرغوب (در نیروگاههای حرارتی ایران) که میزان گوگرد بیشتری دارد، سلامتی و حیات مردم را بهطور جدی تهدید میکند.
آلایندههای ناشی از سوخت مازوت، بهویژه برای کودکان، بسیار مهلک و خطرناک است. این سوخت باعث بروز بیماریهایی میشود، مانند آسم، برونشیت، کاهش کارآیی تنفسی، سوزش چشم، سردرد، سرگیجه، بیماریهای قلبیعروقی، سکته مغزی، بیماریهای عصبی، گوارشی و …
ترکیبات آروماتیک پلیسیلیک موجود در مازوت، بهعنوان مواد شیمیایی سرطانزا شناخته شدهاند و خطر ابتلا به انواع سرطانها، از جمله سرطان ریه، را افزایش میدهند.
طبق ماده ۱۳ قانون هوای پاک:
تمامی مراکز صنعتی، تولیدی، عملیات معدنی، خدماتی، عمومی و کارگاهی، اعم از دولتی و غیردولتی، موظفند از سوخت استاندارد مصوب استفاده کنند. در صورت عدم وجود سوخت مناسب، واحدهای مذکور مکلفند به هر نحو ممکن ترتیبی اتخاذ نمایند تا آلایندههای منتشره در حدود مجاز انتشار آلایندههای هوا باشد.
لطفاً به عبارت «به هر نحو ممکن» دقت کنیم. این عبارت نشان میدهد که قانون دارای قاطعیت و جدیتی است که هیچ عذر و بهانهای از قبیل کمبود بودجه یا ناترازی انرژی و … را از جانب نهادهای دولتی و غیردولتی نمیپذیرد و آنها را مکلف میدارد که به هر نحو ممکن مسئله را حل کنند. این تأکید، شامل نهادهای نظارتی و قضایی نیز میشود که بدون هیچگونه تعلل و کوتاهی، اجرای این قانون را نظارت و کنترل کنند.
اما متأسفانه میبینیم این قانون مسکوت مانده؛ نه کنترلی در کار است و نه پیگیری و مجازاتی!
قانون، وقتی اعتبار دارد که اجرا شود وگرنه قانونی که تنها روی کاغذ باشد، با بیقانونی هیچ تفاوتی ندارد.
ب. نقش کیفیت پایین بنزین در آلودگی هوا
به گزارش انرژی پرس،
(کد خبر: ۲۱۴۱۴، تاریخ ۳ مهر ۱۴۰۳)
مهدی افقهی، مدیرعامل پیشین تاپیکو (سهامدار اصلی پالایشگاه ستاره خلیج فارس)، اعلام کرد که در (سه) سال گذشته، به دلیل ناترازی شدید در تولید و مصرف بنزین، پالایشگاههای کشور مجبور به تولید بنزینی با کیفیت پایینتر شدند که عامه مردم از آن با عنوان بنزین تقلبی نام میبرند.
پویا حسینیفر، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعت نفت اهواز، به تشریح دلایل کاهش کیفیت بنزین در کشور و عواقب آن پرداخت.
او با اشاره به نقش کاتالیستها در تولید بنزین با درجه اکتان بالا تأکید کرد:
به دلیل تحریمها و مشکلات تأمین کاتالیستهای باکیفیت، پالایشگاههای کشور مجبور به استفاده از کاتالیستهای بیکیفیت یا افزودنیهای مضر شدهاند.
این ترکیبات اگرچه بهصورت اسمی عدد اکتان را افزایش میدهند، اما در عمل باعث افزایش آلودگی هوا و کاهش کیفیت بنزین میشوند.
ترکیبات آروماتیک مذکور، مانند بنزن و تولوئن، که برای افزایش عدد اکتان به بنزین اضافه میشوند، آلایندههای خطرناکی هستند که باعث آلودگی هوا و بروز انواع بیماریها میشوند.
عوارض تماس مزمن با بنزن: کاهش خونسازی بدن، تضعیف سیستم ایمنی، سرطان خون، لوسمی، اختلال در سیستم تنفسی، فراموشی مزمن، تأخیر در استخوانبندی جنین، صدمه به سیستم تولیدمثل انسان، ناباروری، تولید تومورهای غدد لنفاوی و صدمه به کبد است.
سمیت تولوئن در مقایسه با بنزن بسیار کمتر است؛ هرچند غلظت بسیار بالایی لازم است تا تنفس تولوئن منجر به مرگ شود، اما غلظتهای کمتر آن بهراحتی بر روی سیستم عصبی تأثیر میگذارند. غلظتهای کم تا متوسط تولوئن سبب خستگی، سرگیجه، ضعف، رفتار نامتعادل، نقصان حافظه، بیخوابی، کماشتهایی و کم شدن دید و شنوایی میگردد.
به باور کارشناسان، بنزین بیکیفیت یک فاجعه خاموش است که بهشدت به موتور خودروها، محیط زیست و سلامت شهروندان آسیب میرساند.
ضرورت نوسازی پالایشگاهها و رفع مشکلات تأمین کاتالیستها:
به گفتهی کارشناسان، در برخی از پالایشگاهها، بنزین با کیفیت بالا، یعنی با درجه اکتان ۹۷ و ۹۹ واقعی، نیز تولید میشود، اما به دلیل حجم پایین آن، با بنزینهای با کیفیت پایینتر و اکتان کمتر ترکیب میشود تا میزان بنزین بیشتری به دست آید. با این روش هم ناترازی کمتر میشود و هم هزینه دولت کاهش پیدا میکند.
علاوه بر اینها، فرسودگی پالایشگاهها و نبود سرمایهگذاری برای نوسازی آنها نیز مسئله مهمی است که ریشه در مدیریت نامناسب و بیتوجهی مسئولان دارد.
پالایشگاههایی مانند آبادان، اصفهان و تبریز با تکنولوژیهای ۵۰ سال پیش، دیگر توانایی تولید بنزین با استانداردهای روز دنیا را ندارند.
ج. نقش صنایع خودروسازی در آلودگی هوا
جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی (به نقل از تجارتنیوز، ۲۳ دی ۱۴۰۲، کد خبر: ۹۴۷۳۱۷)، با اشاره به نقش خودروها در میزان بالای مصرف بنزین گفت:
«مصرف بنزین در کشور بهصورت میانگین برابر با ۱۱۶ میلیون لیتر در روز است که اگر خودروها با استاندارد بینالمللی در کشور تولید میشد، مصرف بنزین در کشور ۶۰ میلیون لیتر در روز میبود.»
درواقع، به گفته معاون وزیر نفت، بهخاطر کیفیت پایین خودروهای تولید داخل و عدم التزام خودروسازان به تولید خودروهای باکیفیتتر، هم روزانه بیش از ۵۰ میلیون لیتر بنزین بیشتر (تقریباً دو برابر) در مقایسه با خودروهای استاندارد سوزانده میشود و هم انواع آلایندهها را دو برابر بیشتر وارد هوای تنفسی مردم میکنند.
وی افزود: «ناوگان حملونقل عمومی نیز فرسوده شده و مصرف آن بالا است.»
به این مقوله میتوان تولید آلودگی چندبرابر بهوسیلهی خودروها و موتورسیکلتهای فرسوده را نیز افزود.
و اما ببینیم قانون ایران در این مورد چه میگوید:
طبق ماده ۴ قانون هوای پاک مصوب ۱۳۹۶:
تولید انواع وسایل نقلیه موتوری و واردات آنها مستلزم رعایت حدود مجاز انتشار آلایندههای موضوع این قانون، اعلامی از سوی سازمان میباشد. استاندارد ساخت و تولید حد مجاز مصرف سوخت و واردات قطعات واجد استاندارد مرتبط با احتراق و یا مؤثر بر آلایندگی وسایل نقلیه، از قبیل اگزوز، صافی (فیلتر) و واکنشساز (کاتالیست)، توسط سازمان ملی استاندارد ایران تعیین، کنترل و نظارت میشود و با متخلفان برخورد قانونی صورت میگیرد.
با دقت به این ماده و مواد دیگر قانونی، میتوان دریافت که وضعیت یادشده در صنایع خودروسازی ایران آشکارا مخالف قوانین هوای پاک میباشد.
نتیجهگیری
از هر زاویه که بنگریم، آلودگی هوا قابل اغماض و تحمل نیست؛ مخالف قانون، حقوق سلامت و دین اسلام است.
اگر از دریچهی قانون به آلودگی هوا بنگریم، قانون هوای پاک با بیش از سی ماده و تبصرههایش، صراحتاً بر لزوم مبارزه با این مشکل تأکید دارد.
اگر از زاویهی حقوق طبیعی بنگریم، حق سلامت بهعنوان یک حق مسلم در قوانین بینالمللی شناخته شده است.
و اگر از منظر دین به موضوع نگاه کنیم، وقتی مسئلهی جان مردم و بهویژه کودکان بیگناه در میان است، آلودگی هوا دیگر مسئلهای قابل اغماض نیست. تفسیر بهروز آیات شریفهی ۸ و ۹ سوره نور
(وَ إِذَا الْمَوْؤُدَهُ سُئِلَتْ «۸» بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ «۹»)
به ما هشدار میدهد که همهی ما در برابر مرگومیر کودکان بیگناه مسئولیم.
آیهی ۳۲ سورهی شریفه مائده میفرماید:
«… مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمیعاً وَ مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیَا النَّاسَ جَمیعاً» (مائده، ۳۲)
هر کس نفسی را بدون حق و یا بیآنکه فساد و فتنهای در زمین کرده باشد بکشد، مثل آن است که همه مردم را کشته، و هر کس نفسی را حیات بخشد (از مرگ نجات دهد)، مثل آن است که همه مردم را حیات بخشیده است.
این آیه شریفه، عظمت نجات انسانها را از شر هیولای مهلک آلودگی نشان میدهد. امر نجات مردم از مرگ و بیماری آنقدر در نزد خداوند متعال خطیر و گرانقدر است که بهخاطر آن، دولت موظف است عزم خود را جزم نماید (با مبارزهی جدی با فساد، اختلاس، رانتخواری و کاستن از بار هزینههای اضافی بر دوش بیتالمال)، بودجه مناسب را به تأمین هوای پاک اختصاص دهد و اقدامات لازم را انجام دهد و در این راستا از خود همتی سترگ نشان دهد.
برای رسیدن به هوای پاک، همه مسئولیم.
هیئت دولت، مجلس، استانداران، قوه قضاییه، وزارت بهداشت، سازمان محیطزیست، سازمان استاندارد، انرژی، رسانهها، جامعه مدنی، مردم؛ همه و همه مسئولیم. هرگونه سکوت و بیتفاوتی، چشم بستن بر مرگ مردم و بهویژه کودکان بیگناه است…
به قلم: دکتر نرمینه معینیان