۷ مهر، روز گرامیداشت آتش‌نشانان ایران است؛ مردانی که هر روز جان خود را کف دست می‌گذارند تا جان و مال مردم را از خطر آتش، انفجار، سقوط و بلایای طبیعی نجات دهند. اما در کنار خطرات شناخته‌شده‌ای مانند شعله‌های سوزان یا دودهای سمی، یکی از معضلات کمتر دیده‌شده اما بسیار خطرناک، وجود آسانسورهای غیراستاندارد در ساختمان‌هاست؛ مشکلی که بارها به قیمت جان آتش‌نشانان و شهروندان تمام شده و هنوز هم چاره‌ای جدی برای آن اندیشیده نشده است.
در بسیاری از عملیات‌های امداد و نجات، به‌ویژه در ساختمان‌های بلندمرتبه یا مراکز تجاری، زمان طلایی رسیدن به نقطه حادثه می‌تواند مرز بین زندگی و مرگ باشد. اما وقتی آتش‌نشانان به ساختمانی وارد می‌شوند که آسانسورهای آن فاقد سیستم‌های ایمنی اضطراری، کلید اختصاصی آتش‌نشان، تهویه مناسب یا برق پشتیبان هستند، مسیر دسترسی از ابزار نجات به چالشی خطرناک بدل می‌شود. گاهی آسانسور در طبقات بین‌راهی گیر می‌کند، گاهی در معرض آتش یا دود از کار می‌افتد، و در بدترین حالت، سرنشینان یا حتی خود آتش‌نشانان در کابین گرفتار می‌شوند.
مشکل زمانی جدی‌تر می‌شود که بدانیم بسیاری از ساختمان‌های شهری در ایران – حتی نوسازها – هنوز به استانداردهای روز برای ایمنی آسانسورها در شرایط بحرانی مجهز نیستند. در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته، نصب آسانسور ویژه آتش‌نشانی (Firefighter Elevator) در برج‌ها یک الزام قانونی است، در ایران چنین الزامی در بسیاری از شهرها یا رعایت نمی‌شود یا با نظارت ضعیف اجرا شده است.
از سوی دیگر، فقدان مسیرهای جایگزین مانند پله‌های اضطراری ایمن و در دسترس، موجب می‌شود که نیروهای امدادی ناچار به استفاده از آسانسورهای معمولی شوند؛ آسانسورهایی که در زمان آتش‌سوزی نباید به‌هیچ‌وجه فعال باشند، اما به دلیل نبود سامانه هشدار هوشمند یا مدیریت بحران، همچنان کار می‌کنند و تهدیدی مضاعف می‌شوند.
یکی دیگر از عوامل تشدیدکننده، بی‌توجهی سازندگان ساختمان به کیفیت تجهیزات و کاهش هزینه‌ها از طریق نصب آسانسورهای ارزان و بی‌کیفیت است. این آسانسورها نه تنها در شرایط اضطراری عملکرد مناسبی ندارند، بلکه در زمان عادی نیز مستعد خرابی، قفل‌شدن یا قطع برق هستند. بسیاری از آن‌ها فاقد منبع تغذیه اضطراری (UPS) بوده و در اولین نوسان برق، به‌طور کامل از کار می‌افتند.
در حادثه تلخ پلاسکو در دی‌ماه ۱۳۹۵، یکی از دلایل کندی عملیات امداد و نجات، نبود دسترسی مناسب به طبقات فوقانی و فروریختن ناگهانی سازه بود. چنین فجایعی به ما یادآوری می‌کنند که زنجیره امداد، تنها به شجاعت آتش‌نشان محدود نمی‌شود؛ بلکه نیازمند همراهی همه‌جانبه از سوی نظام ساخت‌وساز، مدیریت شهری، قانون‌گذار و حتی شهروندان است.
فراموش نکنیم که بسیاری از آتش‌نشانانی که امروز در مأموریت‌هایشان به طبقات بالا می‌روند، نه از روی انتخاب، بلکه از سر ناچاری وارد آسانسورهایی می‌شوند که هر لحظه ممکن است به دام مرگ بدل شود. اگر به‌درستی برنامه‌ریزی، قانون‌گذاری، نظارت و اجرای استانداردهای ساخت‌وساز انجام نگیرد، این فداکاری‌ها همچنان با خطرات بی‌دلیل همراه خواهند بود.
روز آتش‌نشان را فقط با گل و بنر و پیام تبریک پاس نداریم؛ فرصتی بدانیم برای اندیشیدن و اقدام واقعی در جهت ایمنی بیشتر این قهرمانان بی‌صدا. تجهیز ساختمان‌ها به آسانسورهای استاندارد، نظارت سخت‌گیرانه بر ساخت‌وساز و آموزش گسترده عمومی در مورد استفاده از آسانسور در مواقع بحران، اقداماتی ساده اما حیاتی برای حفظ جان نجات‌دهندگان ماست.
به قلم: پروین بابایی