آخرین نتایج تحقیقات در حوزه علوم ارتباطات اجتماعی نشان می‌دهد سینما با زبان هنر و تصویر می‌تواند به تغییر نگرش‌ها و آگاهی‌های اجتماعی کمک شایانی نماید. رفتارهای اجتماعی مثبت و هنجارهای مرسوم را تقویت کند، بذر آگاهی را در بین توده‌های مردم بپاشد، به توسعه فرهنگ و حفظ هویت منجر شود و از همه مهم‌تر، به تقویت صنعت و اقتصاد و پویایی و نشاط اجتماعی تأثیر مثبت و شگرفی بگذارد.
سینما از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطات و تفریحات در قرن بیستم و هزاره سوم بوده و شکل‌گیری اولین سینمای جهان در پاریس بوده است. سینما ۱۲۸ سال قدمت دارد و در اوایل قرن بیستم تصاویر متحرک به‌تدریج از کاروان‌های شادی آغاز شد و فیلم‌برداری و تصاویر متحرک، دنیای متفاوت و جذابی را برای مخاطبان شکل داد که ۳ عامل هنر، تکنولوژی و سیاست به پویایی صنعت سینما رونق خاصی بخشید.
امروزه سینما، علاوه بر ابعاد فنی، هنری، سیاسی، یک فعالیت مهم اقتصادی نیز محسوب می‌شود و در واقع سینما همان هنر هفتم لقب گرفته که از یک واژهٔ یونانی به معنای «کینِما» به معنای جنبش نام گرفته، ولی شکل‌گیری آن در فرانسه بوده است و در اکثر کشورها به‌عنوان نخستین سرگرمی صنعتی محسوب می‌شود. اگر تاریخ تأسیس سینما را ۱۳۰ سال پیش بدانیم، ۷ سال پس از آن، یعنی ۱۲۳ سال پیش، هم اولین سینمای ایران به نام «سولی» در معنای خورشید در زبان ارمنی در شهر تبریز، توسط کاتولیک‌های فرانسوی مقیم تبریز شکل گرفته است. بانی اصلی آن زنده‌یاد «الک ساگینیان» است. ارامنهٔ تبریز در شکل‌گیری اولین‌های فرهنگ، هنر، تمدن و صنایع در تبریز سهام‌دارند. این سینما در محلهٔ موسوم به پاساژ، در چهارراه شریعتی، با گنجایش ۱۰۰ تماشاگر را داشت و فیلم‌هایی با دوبلهٔ ترکی آذربایجانی، فارسی و ارمنی در آن به روی پرده می‌رفت. و ۲۴ سال پس از تبریز، در سال ۱۳۰۵ ه.ش، اولین سینمای تهران نیز توسط میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی که در فرانسه درس خوانده بود، تأسیس شده است.
تاکنون در ایران، بیش از ۵ هزار عنوان فیلم سینمایی ساخته شده است و در سال‌های اخیر نیز، سالانه ساخت ۸۰ فیلم بلند سینمایی در ایران ثبت شده است. امروزه صنعت سینمای ایران در پایتخت متمرکز شده و علاوه بر تولید فیلم‌های سینمایی به‌صورت حرفه‌ای و آزاد و زیر نظر بنیاد سینمایی فارابی، سریال‌ها و فیلم‌هایی نیز در شبکه‌های مختلف تلویزیونی کشور ساخته می‌شود.
می‌دانیم که اولین سینمای ایران در شهر تبریز تأسیس شده و در این میان نیز یکی از پیشگامان سینمای ایران، خان‌بابا معتضدی تبریزی است که در سال ۱۲۷۱ ه.ش در تبریز متولد شده و نخستین فیلم‌بردار حرفه‌ای سینمای ایران بود و تحصیلات خود را در سوئیس و فرانسه دنبال کرده و در دورهٔ قاجار و پهلوی، فیلم‌برداری نخستین فیلم‌های بلند سینمایی را آغاز کرده است. این چهرهٔ آشنای سینمایی ایران، همچنین اولین سینمای ویژهٔ بانوان کشور و مؤسس سینماهای تمدن، خورشید، پری، گلوبندک، کشور و میهن را در تهران راه‌اندازی کرده و فیلم‌برداری از مراسم تاج‌گذاری در کاخ گلستان، سردار سپه، سفر رضا شاه به ترکیه و افتتاح راه‌آهن شمال و افتتاح رادیو ایران از جمله کارهای خان‌بابا معتضدی است.
آمار وضعیت سینمای ایران و ترکیه نیز داستان شنیدنی دارد. پیش‌تر گفتیم: اولین سینمای ایران توسط کاتولیک‌های فرانسوی، ۱۲۳ سال پیش، در تبریز، به نام «سولی» در معنای خورشید در تبریز راه‌اندازی شده است.
الان تعداد سالن‌های نمایش و سینمای ایران ۳۵۱ باب است و تبریز پس از تهران، اصفهان و مشهد در رتبهٔ چهارم کشوری است. برخی شهرستان‌ها حتی یک سالن سینما ندارند و استان‌هایی چون اردبیل فقط ۶ سالن سینما دارد. استان زنجان ۲ سینما، آذربایجان غربی ۱۰ سینما و آذربایجان شرقی ۳۰ سینما دارند. اما آمار تماشاگران سینما نیز شنیدنی است. در سال ۹۹، تعداد تماشاگران سینما در استان اصفهان، ۷ برابر استان آذربایجان شرقی بوده است. و در سال ۱۴۰۴ نیز، آمار ۴۰ سینمای پرمخاطب در شهرهای بزرگ نشان داد که تبریز، در بین این شهرها، کمترین سینما رفتگان را داشته است که بررسی وضعیت سینمای استان‌ها مجال مفصلی می‌طلبد. اما مقایسهٔ سینمای ایران و ترکیه را نیز نظری اندازیم.
ترکیه ۵ برابر ایران سینما دارد و ۲۸۰۰ سینما در ترکیه فعالند. تعداد اکران فیلم‌ها در سینماهای ترک، ده برابر ایران است. نکتهٔ جالب اینکه، چند فیلم سینمایی و مذهبی در سال‌های اخیر ایران، در برخی کشورها نمایش داده شده‌اند که مهم‌ترین آن، فیلم حضرت یوسف(ع) ـ ساخت فاخر تلویزیون ایران ـ است.
درآمد فروش فیلم ایرانی در جهان بسیار ناچیز است. اما ترک‌ها بعد از هالیوود و بالیوود، کمپانی «ترک‌وود» را راه‌اندازی کرده‌اند و اکنون سریال‌ها و فیلم‌های سینمای ترکیه در ۱۳۵ کشور جهان به نمایش درمی‌آیند.
سریال‌های «قرن باشکوه» و «فاطما گل» را بیش از ۵۰۰ میلیون نفر دیده‌اند. صادرات فیلم و سریال ترک، دو برابر درآمد نفتی ایران است.
دبیر کمیتهٔ اقتصاد و فرهنگ اتاق بازرگانی تهران، درآمد سال ۲۰۱۹ میلادی سینمای ترک را از طریق صادرات، ۱۸ میلیارد دلار اعلام کرده است.
عجب روزگاری شده است! ترک‌ها فرهنگ و موسیقی خود را در لای و گفتمان این فیلم و سریال‌ها جهانی کرده‌اند و الان در ایران، اکثر نوجوانان و خانواده‌ها زبان استانبولی را از طریق تماشای این فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی ترکیه یاد گرفته‌اند.
واقعیت این است که در عصر جهانی‌شدن و شکل‌گیری هزاران شبکهٔ ماهواره‌ای، لذت‌جویی از فرهنگ تصویری نمود بیشتری یافته و تأثیرگذاری فیلم و سینما و تلویزیون بر اخلاقیات اجتماعی و ارتقای سواد و آگاهی‌های فرهنگی و اخلاقی بسیار مشهود بوده است. علاوه بر آن، تأثیر سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی بر مخاطبان، و تکرار بخشی از دیالوگ‌ها در بین مردم، و انجام حرکات بازیگران و حتی الگوگیری جوانان و نوجوانان از آن‌ها، تأثیر این هنر و صنعت را بیشتر نمایان می‌کند.
همچنین، نمود ادبیات، فرهنگ، موسیقی، نمایش، معماری و هنرهای جامعه در سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی می‌تواند به اعتلای فرهنگ، هنر و تاریخ یک ملت نیز کمک شایانی نماید. انتقال فرهنگ‌ها و نهادینه کردن آن، و همچنین ترویج گفتمان‌های توسعه و انتقادگری از وضعیت جامعه نیز از کارکردهای صنعت سینما و تلویزیون است.
الگو‌برداری از لباس، پوشش و آرایش بازیگران، تقلید آنی، تأثیر بر روی کودکان و نوجوانان را می‌توان در صنعت فیلم و سینما بیش از همه مشاهده کرد. علاوه بر آن، نقش فیلم در آموزش‌های علمی و دانشگاهی و حرف بسیار مهم است. همچنین، سینما می‌تواند به رفع و اصلاح بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی کمک کند و سینمای توسعه‌یافته قادر است به نهادینه کردن فرهنگ‌های اصیل و بومی و اثرپذیری و ایجاد مفاهیم عمیقی چون امید، عشق، نو‌دوستی، وطن‌پرستی کمک شایانی نماید.
به قلم: محمد فرج‌پور باسمنجی