کودک و موسیقی
پروین بابایی
موسیقی در انواع فعالیت های روزمره ما حضور دارد؛ در فیلم هایی که میبینیم، در مراسم جشن و شادی، در اجتماعات و برنامه های مختلف، حتی در عزاداری موسیقی به نحوی حاضر است. شاید دور از واقعیت نباشد اگر بگوییم این پدیده بخشی از غریزه ماست. مادران کودک خود را با نوای لالایی خود می خوابانند و این امری اکتسابی نیست، بلکه از درون آنها برمی خیزد. ریتم هایی که والدین برای آرام و سرگرم کردن کودک با به صدا درآوردن اشیاء ایجاد می کنند نیز شکلی ابتدایی از موسیقی است. گویی آنان به شکلی غریزی دریافته اند که موسیقی می تواند به حفظ و بازگرداندن تعادل به زندگی کمک کند.
برخی از تحقیقات نشان داده است که قرار گرفتن کودکان در معرض موسیقی به آنان کمک می کند واضحتر صحبت کنند، واژگان بیشتری بیاموزند و مهارت های اجتماعی و عاطفی خود را تقویت کنند. هوارد گاردنر روانشناس در سال ۱۹۸۳ اظهار داشت که هوش موسیقایی به اندازه هوش منطقی و عاطفی اهمیت دارد؛ چرا که نواختن یک ساز حاصل همکاری و هماهنگی بین مغز و بدن است. رقصیدن نیز به هماهنگی توانایی شنیداری و حرکات بدن کمک می رساند. حتی آواز خواندن به تنهایی می تواند سبب تقویت یادگیری لحنها و کلمات شود.
کودکان از بدو تولد موسیقی را درک می کنند، اما نه به شیوه بزرگسالان. در واقع درک موسیقایی کودک باید پرورش یابد و این امر از طریق تقلید، به خاطر سپردن ریتمها و ترانه ها، دست زدن و آواز خواندن حاصل می شود. برای توسعه مهارت موسیقایی لازم است که کودک به اندازه کافی در معرض آن قرار گیرد. بنابراین چنانچه والدین نسبت به آن تمایلی نداشته باشند و فرزند خود را در معرض قرار ندهند، نمی توان انتظار داشت افق موسیقایی کودک رشد کند.
بنا به اظهارات محققان، کودکانی که خانواده های آنان بیشتر با موسیقی سر و کار دارند، از رشد رفتاری بیشتری نسبت به همسالان خود برخوردارند. همچنین این تحقیقات نشان می دهد که موسیقی می تواند در کوتاه مدت سبب استحکام پیوند میان والدین و فرزندان شده و کمک می کند تا آنان اوقات خود را با کیفیت و تفریح بیشتری سپری کنند. همچنین گوش دادن به موسیقی می تواند آرام بخش و سرگرم کننده باشد.
به طور کلی می توان مزایای موسیقی برای کودکان را بدین قرار برشمرد:
۱-بهبود قدرت و توانایی مغز: مطالعات علمی نشان داده است که موسیقی به بهبود عملکرد مغز و حافظه کمک می کند. موسیقی در تحریک بخش هایی از مغز که وظیفه خواندن، ریاضی، و رشد عاطفی را بر عهده دارد موثر است.
۲-توسعه مهارتهای اجتماعی: کودکان در فرایند بزرگ شدن از نظر سازگاری اجتماعی با چالشهایی مواجه می شوند. عضویت در یک گروه موسیقی می تواند مهارت اجتماعی آنان را ارتقا بخشد.
۳-تقویت اعتماد به نفس: یادگیری نحوه نواختن یک ساز نقش بسزایی در ایجاد و تقویت اعتماد بنفس در کودک دارد. وقتی او متوجه شود که مهارت نواختن یک ساز را دارد، به توانایی خود اطمینان بیشتری می یابد.
۴-رشد خلاقیت: موسیقی یکی از خلاقانه ترین هنرهاست. از نوشتن یک ترانه تا ساختن یک آهنگ و یا ابداع روشی جدید برای نواختن یک ساز، همه و همه فعالیتهایی خلاقانه هستند. کودک شیفته تجربیات جدید و خلاقانه است و موسیقی می تواند این ویژگی را به حرکت وادارد.
۵-آموختن صبر: آموختن موسیقی فرایندی زمانبر و مستلزم صبر و حوصله است. کودک می آموزد که برای ساختن یک نوای مطبوع باید صبر و ممارست به خرج دهد. همکاری با یک گروه موسیقی نیز تأثیر وافری بر آموختن صبر به کودک دارد. او درمی یابد که برای خلق یک آهنگ باید هر کس در جایگاه خود کار انجام دهد و این امر نیاز به صبر و انتظار دارد.
۶-بیان بهتر: مسلماً هنر یکی از راههای بیان احساسات است و کودک از طریق کسب مهارتهایی همچون آواز خواندن و ترانه سرایی می تواند به بیان بهتری از درونیات خود برسد.
۷-نظم و انضباط: آموزش موسیقی به تمرین بسیار و مداوم نیاز دارد. وقتی کودک در روند یادگیری موسیقی قرار می گیرد، خود به خود نظم و انضباط نیز می آموزد.
روشهایی برای آشنا نمودن کودکان با موسیقی:
-پیش از خواب برای آنان ترانه های خواب یا لالایی بخوانید و یا اجازه دهید این آهنگها را بشنوند.
-برای برخی از کارهای روزمره آنان مانند مسواک زدن ترانه هایی در نظر بگیرید و از آنها بخواهید هنگام انجام آن کار آهنگ آن را نیز بخوانند.
-در مسیرهای طولانی در اتومبیل خود از موسیقی مخصوص کودکان استفاده کنید.
-برای آنها بازدید از موزه ها و سالن های موسیقی ترتیب دهید.
و اما چه نوع موسیقی برای کودکان مناسب است؟
امروزه انواع ترانه های مخصوص کودکان ساخته و به بازار عرضه می شود. اما کودکان صرفاً در معرض این نوع موسیقی نیستند و روزانه انواع دیگری نیز به گوش آنها می رسد. در هر حال باید توجه داشت که انواعی از موسیقی که سبب ایجاد تعامل بیشتری می شوند برای کودک جذابتر و خوشایندتر هستند. در واقع ملودی های شاد که آنها را به دست زدن یا رقصیدن وادار می کند برای آنان جذابیت بیشتری دارد. این تعامل مغز کودک را گسترش داده و سبب می شود آن را بهتر حس کرده و بیشترین استفاده را از آن ببرد. اما این مسأله نباید سبب روی آوردن به تکرار یک ژانر خاص شود، بلکه بهتر است کودک به تدریج با ژانرهای مختلف آشنا شود.
علاوه بر موارد یاد شده باید توجه داشت که ترانه های معنی دار و قابل اعتماد برای بچه ها انتخاب شود. لازم نیست کودک به بهانه آشنایی با انواع موسیقی، هر چیزی را گوش کند. بنابراین انتخاب برای کودک مستلزم دقت و تحقیق کافی است. اگرچه تأکید چندانی بر این موضوع که کودک باید صرفاً موسیقی مخصوص کودک بشنود وجود ندارد، اما توصیه های بسیاری وجود دارد مبنی بر اینکه موارد مورد استفاده کودکان از نوع دوستدار کودک باشد. بر این اساس لازم است کودکان از نمونه‌هایی که اشعار نامناسبی دارند دور نگه داشته شوند.
و در پایان لازم به ذکر است که کودکان یکسان نیستند و ممکن است عکس العملهای متفاوتی نشان دهند. کودک باید حتی الامکان در انتخاب موسیقی دلخواه خود آزاد باشد. بنابراین او ممکن است اصلاً علاقه ای به یک نوع خاص نداشته باشد و لزومی ندارد او را مجبور به شنیدن یک قطعه یا سبک به خصوص، صرفا به این دلیل که دیگران آن را مناسب تشخیص داده اند نمود.