روز جهانی آب و مشکل کم آبی در کلانشهرها

روند بارش های اخیر کشورمان نشان از کاهش محسوس آن از یک طرف و نبود تناسب در وضعیت بارش ها از طرف دیگر به بحران آب در تمام ایران بیشتر دامن زده است.
سدها به عنوان مهمترین منبع تامین آب مورد نیاز همه بخش ها با کاهش بارش ها و همچنین برداشت آب از زیر زمین دچار افت شده و روند تامین آب را با چالش روبرو می کنند.
شرکت آب و فاضلاب کلانشهرها از جمله تهران، تبریز، مشهد، اصفهان سرانه مصرف هر شهروند را حدود ۲۵۰ لیتر در شبانه‌روز اعلام کرد که این میزان با توجه به الگوی ۱۳۰ لیتری سرانه مصرف در اکثر کلانشهرهای دنیا رقم بسیار بالایی است.
به دلیل فرسودگی لوله های آب و تاسیسات و تجهیزات آب و هدررفت ۲۰ درصد آب شرب در کلانشهرها، اتخاذ تدابیر لازم در این خصوص ضروری است.
اسراف و هدررفت آب از سوی شهروندان و نبود الگوی مصرف و عدم توجه جدی رسانه ها به مسئله مهم آب نیز موضوع مهمی است که نظام رسانه ای ما در این زمینه دچار نقصان وظایف خود شده است.
فروش انشعاب به هزاران ویلای دارای استخر خصوصی کارواش ها و مراکز آب بر، فضاهای سبز ادارات در داخل شهرهای بزرگ از جمله تبریز از جمله عوامل هدررفت آب است.
واقعیت این است که چند دلیل عمده در کمبود آب در تبریز به چشم می خورد.که نویسنده این یاداشت با استفاده از نظرات چند همکار کارشناس رسمی دادگستری در حوزه مهندسی آب و تعدادی از آگاهان مجرب داخل سازمان آب در آستانه ۳ فروردین روز جهانی آب جمع بندی کردم.
کارشناسان آب منطقه ای می گویند: مشکل اصلی به حاکمیت نگرش سازه ای در صنعت آب بر می گردد، سالانه میلیاردها تومان در این صنعت برای فعالیت های عمرانی هزینه می شود و برای خالی نبودن عریضه، مبلغ بسیار ناچیزی برای فعالیتهای غیر سازه ای صرف می شود، میانگین بارش در کشور ما کمتر از ۲۵۰میلی متر در سال است، اما مصرف ما به اندازه دوبرابر سرانه مصرف دنیاست.
در اکثر شهرهای پرجمعیت ایران دور تا دور شهر رینگ آب احداث شده که متاسفانه تبریز فاقد این امکانات است.
چند سال است دارند کار می کنند، ولی هنوز تمام نشده است. همچنین لزوم تکمیل آبرسانی به تبریز از ارس و تقویت بنیه آبرسانی از جغاتی به تبریز و تصفیه فاضلاب و سرریزی آن به دریاچه ارومیه که وضعیت خوبی ندارد را نیز مد نظر داشت.
در طول دو دهه اخیر در زمینه فرهنگ سازی و مدیریت مصرف بهینه آب کارهای جسته گریخته و پراکنده ای انجام شده، اما این فعالیت ها تاثیری در رفتار مصرف کنندگان چندان نداشته، مثل طرح دانش آموزی “داناب” آب منطقه ای و طرح نخستین واژه آب و فاضلاب که هر دو طرح ملی هستند و در طول ۱۵ سال اخیر اجرا شده ان،  ولی اثربخشی لازم را نداشته اند و…
فقدان متخصصان علوم اجتماعی، روانشناسان اجتماعی و جامعه شناسان در هیئت مدیره صنعت آب نیز نقصان بزرگی است.
معمولا همه اعضای هیئت مدیره مهندس هستند و فکر می کنند همه مشکلات را می شود با طرح های تامین آب و تاسیسات آبی و عمرانی حل کرد. ضمنا به کار گیری و کار کشیدن بهینه از هزار نیروی آب منطقه ای و همین تعداد نیروی آبفای استان برای اجرای سیاست‌های آبی باید مدیریت شود.
ضعف بدنه کارشناسی در مدیریت واحدهای غیر سازه ای در صنعت آب مثل روابط عمومی ها و ارتباط موثر با مشترکان و مصرف کنندگان نیز کاملا مشهود است.
شرکت آبفا و آب منطقه ای استان جمعا هر کدام دو یا سه کارشناس روابط عمومی با تحصیلات نیم بند روابط عمومی دارند، و ارتباطات برون سازمانی و فرهنگ سازی و استفاده از فضای مجازی و رسانه ها برای فرهنگ سازی مصرف و توجه دادن عموم به خصوص زنان و نوجوانان برای مصرف بهینه و نهادینه کردن ارزش واقعی آب بسیار نا کافی بوده است.
بی توجهی به جایگاه تحقیق و پژوهش توسط مراکز دانشگاهی که واقعا باید سنجیده شود، چرا با وجود کم آبی رفتار شهروندان در مورد آب تغییر چندانی نمی کند؛ بلکه با هدر رفت و افزایش مصرف آب مواجه‌ ایم؟
کارشناسان محیط زیست فعال حوزه آب معتقدند بازچرخانی آب در ساختمان‌های بلندمرتبه و مجتمع‌های مسکونی می‌تواند تا ۵۰ درصد به صرفه جویی در مصرف آب این ساختمان‌ها کمک کند.

طراحی و اجرای دستگاه‌های بازچرخانی شاید در وهله اول برای ساختمان‌های موجود مقرون‌به‌صرفه نباشد؛ اما تأثیر آن در کاهش مصرف آب در بخش شهری به‌ویژه برای شهرهای جدید و یا در مجتمع های بزرگ مسکونی که جدیداً ساخته می‌شوند بسیار زیاد خواهد بود.
ضرورت ایجاد شبکه آب بهداشتی و جداسازی آن از سیستم آب شرب و برنامه ریزی منابع آبی داخل حوضه و قطع وابستگی به آب های انتقالی خارج از حوضه و از همه مهمتر تغییر و اصلاح رفتارهای مصرف و افزایش تعداد دفات بازچرخانی منابع آبی یک ضرورت و نیاز اساسی و شاید تنها انتخاب پایداری در توزیع آب است.
اما مشکل کمبود اصلی آب تبریز موارد ذیل است.
مشکل اول فرسودگی تاسیسات و تجهیزات و لوله های آبرسانی معابر عمومی است که کارشناسان منصف آبفا می گویند تا ۲۵ درصد آب شرب تبریز از محل تحویل آب از تاسیسات آب منطقه ای و انتقال به لوله های شهری با توجه به فرسودگی و نشت آب هدر می رود. تولید آب وظیفه سازمانهای آب منطقه ای است و آب تولیدی از سدها یا چاههای عمیق یا انتقال آب رودخانه ها پس از تصفیه در ورودی شهرها برای توزیع و فروش تحویل شرکت های آب و فاضلاب شهری می شود.
مشکل دوم استفاده از آب شرب مردم در اکثر کارواش ها و استخرهای داخل شهرها و فضاهای سبز ادارات است. که حدود ۵ درصد آب شرب را هدر می دهد. عده ای از ما شهروندان بی محابا به شستن پارکینگ ها و فضاهای عمومی و خودروهای شخصی با آب شرب مبادرت می کنیم و یا در احداث واحدهای ساختمانی و ساخت و سازها به دلیل سهولت و دسترسی و نبود نظارت کافی از آب شرب استفاده می شود که ۵ درصد آب شرب را شامل می شود.
معضل سوم عدم مصرف بهینه آب از سوی مردم و اسراف و استفاده بیش از حد آب شرب به دلیل ضعف فرهنگ سازی از سوی شهروندان است که به دلیل ارزان بودن آب که هر متر مکعب آن یعنی ۱۰۰۰ لیتر آب روی هم رفته ۷هزار تومان محاسبه می شود و عده ای از ما شهروندان بدون پروا و استفاده بهینه از نعمات الهی بیش از اندازه آب شرب را حیف و میل و هدر می دهیم. در سیفون های خانگی واحدهای مسکونی، اداری و تجاری برای پاکسازی دستشویی ها از آب شرب استفاده می شود و در استحمام ها هم دیده شده برخی افراد چندین بشکه آب هدر می دهند؛ در حالی که اگر به آیات کتاب گران سنگ قرآن عظیم نگاه کنیم در برخی آیات اسراف کنندگان با “کافران” مقایسه شده و در برخی آیات هم اسراف کنندگان با جمله “اهل آتش” انذار شده اند.
مشکل چهارم هم سودجویی مدیران آبفای استان است که برای تامین برخی از پرداخت های رفاهی و اضافه کاری خود و پرسنل با اخذ یک میلیارد ریال اقدام به انشعاب آب شرب تبریز به ویلاهای ثروتمندان در حومه شهر اقدام می کنند که نمونه آن کشیدن آب شرب شرق تبریز به ویلاهای اطراف بوده است. در نشست کمیسیون عمران شهری باسمنج که نگارنده هم حضور داشت اعلام شد که آب شرب باسمنج تا کیلومترها لوله گذاری به ویلاهای اطراف کشیده و با اخذ هزینه واگذاری انشعاب تا یک میلیارد ریال در تابستان سال گذشته اولین بار برخی مناطق شهری با قطعی آب مواجه شدند. در این کمیسیون اعلام شد برخی از استخرهای آقایان اطبا و پزشکان و وکلا و تجار هر کدام به اندازه مصرف آب یک محله آب بری آشامیدنی دارد.
هنوز اول سال است که مشکل کمبود آب در شهرهای بزرگ و روستاها احساس می شود و به عنوان یک شهروند توصیه می شود که هم ما شهروندان و مصرف کنندگان و مشتریان در مصرف بهینه آب دقت کنیم و هم مدیران آبفا در فروش و کنترل آب و نوسازی تجهیزات آبرسانی شهری با اخذ اعتبارات ملی و همچنین فعال کردن بخش های نظارتی، خدماتی عمرانی و مهندسی نسبت به نوسازی و هدررفت آب در داخل شهرها جدیت لازم را به خرج دهند.
به قلم: محمد فرج‌پور باسمنجی

پیام آذربایجان