با وجود اینکه شیر مادر یکی از طبیعی‌ترین، سالم‌ترین و درعین‌حال ارزان‌ترین منابع تغذیه نوزادان است، هنوز هم در بسیاری از جوامع از جمله ایران، شیردهی با چالش‌هایی عمیق در سطوح فرهنگی، اجتماعی و سیاست‌گذاری مواجه است. هفته جهانی شیر مادر که هر سال از اول تا هفتم آگوست برگزار می‌شود، فرصتی ارزشمند برای جلب توجه عمومی، کارشناسان و سیاست‌گذاران به اهمیت حمایت از این تغذیه طلایی است؛ تغذیه‌ای که نه‌تنها ضامن رشد و ایمنی نوزادان است، بلکه آثار مثبتی برای سلامت جسم و روان مادران نیز به همراه دارد.
سازمان جهانی بهداشت و یونیسف توصیه می‌کنند که نوزادان تا شش‌ماهگی به‌طور انحصاری با شیر مادر تغذیه شوند و این تغذیه تا دو سالگی یا بیشتر همراه با غذای کمکی ادامه یابد. شیر مادر کودک را در برابر بیماری‌های شایع دوران کودکی مانند عفونت‌های گوارشی و تنفسی محافظت می‌کند و خطر ابتلا به بیماری‌هایی چون چاقی، دیابت و حتی بیماری‌های مزمن را در آینده کاهش می‌دهد. از سوی دیگر، برای مادران نیز فواید فراوانی دارد؛ از کاهش خطر سرطان سینه و تخمدان گرفته تا تسریع بازگشت به سلامت پس از زایمان و شکل‌گیری ارتباط عاطفی عمیق با نوزاد.
با وجود این توصیه‌ها و آگاهی عمومی نسبت به فواید شیر مادر، آمارها در ایران نشان می‌دهد که نرخ تغذیه انحصاری با شیر مادر در شش ماه اول تولد روندی نزولی یافته است. این وضعیت نگران‌کننده ریشه در مجموعه‌ای از عوامل دارد. در سطح فرهنگی، گرایش روزافزون به استفاده از شیر خشک که گاه تحت تأثیر تبلیغات تجاری یا توصیه‌های غیرعلمی برخی پزشکان صورت می‌گیرد، مادران را از مسیر طبیعی شیردهی منحرف می‌کند. هم‌زمان، نوعی شرم یا فشار اجتماعی نسبت به شیردهی در اماکن عمومی در برخی خانواده‌ها و فضاهای شهری وجود دارد که مادر را از ادامه شیردهی در خارج از خانه بازمی‌دارد. کاهش نقش حمایتی خانواده‌های گسترده و ناتوانی در همراهی عاطفی و عملی با مادران تازه‌وارد، چالش‌های فرهنگی را تشدید کرده است.
در کنار این عوامل فرهنگی، کاستی‌های سیاست‌گذاری نیز قابل چشم‌پوشی نیست. با اینکه قانون مرخصی زایمان شش‌ماهه در کشور به تصویب رسیده، در بسیاری از بخش‌ها – به‌ویژه در شرکت‌های خصوصی – این قانون اجرا نمی‌شود یا مادران به دلایل شغلی از بهره‌مندی کامل از آن محروم می‌مانند. در محیط‌های کاری، فضای مناسب برای شیردهی و استراحت مادران پیش‌بینی نشده و اغلب مادران شاغل با استرس و اضطراب، میان مسئولیت شغلی و تغذیه نوزاد گرفتارند. همچنین کمبود مشاوران مجرب شیردهی در مراکز بهداشتی، عدم پوشش بیمه‌ای کافی برای خدمات مشاوره و روان‌درمانی بعد از زایمان، و نبود حمایت رسانه‌ای هدفمند در این حوزه، از دیگر نارسایی‌هایی است که باید به‌طور جدی مورد بازنگری قرار گیرد.
در شرایط کنونی، لازم است سیاست‌گذاران حوزه سلامت و خانواده با اجرای کامل و شفاف قوانین حمایتی، فراهم‌کردن امکانات فیزیکی و آموزشی برای مادران، و ترویج فرهنگ عمومی حمایت از شیردهی، زمینه را برای بازگشت به یک الگوی سالم تغذیه فراهم کنند. اجرای مرخصی مؤثر زایمان، طراحی فضاهای عمومی و اداری مناسب برای شیردهی، افزایش تعداد مشاوران شیردهی در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی، و آموزش رسانه‌ای با تأکید بر فواید شیر مادر، از جمله اقداماتی است که می‌تواند جایگاه شیر مادر را در نظام تغذیه کودکان بازیابی کند.
شیر مادر، تنها یک انتخاب فردی نیست؛ حقی است برای هر نوزاد و مسئولیتی است اجتماعی که باید توسط نهادهای حاکمیتی و مدنی به رسمیت شناخته شود. حمایت از مادران شیرده، نه‌تنها گامی در جهت سلامت نسل آینده، بلکه نشانه‌ای از بلوغ فرهنگی و اولویت‌گذاری درست در سیاست‌گذاری اجتماعی و بهداشتی کشور است. هفته جهانی شیر مادر، زمانی است برای بازاندیشی در این مسیر و برداشتن گام‌های مؤثرتر برای آینده‌ای سالم‌تر.
به قلم: پروین بابایی